Trên một vùng đất nhỏ gần biên giới Kenya-Somalia, loài linh dương hiếm nhất thế giới sinh sống, một loài động vật “bốn mắt” với vẻ ngoài kỳ lạ được gọi là hirola, từng lang thang trên đồng cỏ ở nơi đây với số lượng lên đến hàng ngàn con. Ngày nay, linh dương 4 mắt đang bên bờ vực tuyệt chủng – nhưng chính xác thì chúng đã đến đó như thế nào?
Tên chính thức của loài linh dương này là Beatragus hunteri, những thành viên kỳ lạ của họ Bovidae này cũng được gọi là “linh dương bốn mắt” bởi vì nhìn từ xa, chúng trông như thể có bốn mắt. Tuy nhiên, hãy nhìn kỹ hơn, bạn sẽ thấy chúng hoàn toàn không phải là mắt; những đốm đen bên dưới mắt của chúng thực sự là thứ được gọi là tuyến tiền ổ mắt. Được tìm thấy trên nhiều loài thuộc họ trâu bò khác như cừu và dê, cũng như cervid (hươu thật), ở hirola, chúng tiết ra chất được sử dụng để đánh dấu lãnh thổ của mình.
Tên gọi phổ biến hơn của linh dương 4 mắt là hirola bắt nguồn từ từ Arawla trong tiếng Somalia, mô tả sơ lược màu nâu vàng của bộ lông. Đặc biệt, trong các cộng đồng chăn nuôi gia súc ở Somalia, hirola được coi là điềm lành.
Thật không may, những điềm lành này đã gần như biến mất hoàn toàn. Vào những năm 1970, quần thể hirola còn khoảng 15.000 con. Ngày nay, con số này đã giảm mạnh xuống còn dưới 500. Cũng không còn quần thể hirola nuôi nhốt nào nữa; số lượng ít ỏi trong tự nhiên là những cá thể duy nhất còn sót lại.
Theo Chương trình Bảo tồn Hirola (HCP), sự suy giảm này bắt đầu từ những năm 1980 với một trận dịch tả trâu bò. Còn được gọi là dịch tả gia súc, căn bệnh do virus lây lan mạnh này có khả năng lây nhiễm cho hirola và các loài móng guốc chẵn hoang dã khác, cũng như gia súc trong nhà.
Virus này gây ra các triệu chứng như sốt, tổn thương miệng, chảy dịch mắt và mũi, tiêu chảy và mất nước, căn bệnh này có thể dẫn đến tử vong chỉ trong vòng 10 đến 15 ngày. Mặc dù được coi là căn bệnh gây tử vong nhiều nhất trong lịch sử đối với gia súc, nhưng nó cũng tàn phá loài hirola, xóa sổ từ 85 đến 90% quần thể.
Dịch tả trâu bò kể từ đó đã bị xóa sổ – đánh dấu lần đầu tiên (không phải ở người) được xóa sổ hoàn toàn, và chỉ là bệnh do virus thứ hai được xóa sổ hoàn toàn, sau bệnh đậu mùa – nhưng quần thể linh dương 4 mắt vẫn đang phải vật lộn để phục hồi.
Mặc dù các yếu tố khác như động vật săn mồi và cạnh tranh gia súc được cho là có liên quan, nhưng sự thiếu phục hồi này phần lớn là do sự suy thoái môi trường sống đồng cỏ của linh dương Hirola, nơi ngày càng bị thay thế bởi cây cối trong 30 năm qua. Kết quả là, loài linh dương này đã bị giới hạn ở mức dưới 5% phạm vi bản địa, làm giảm đáng kể khả năng tiếp cận không gian sống và thức ăn của chúng.
Để giải quyết vấn đề này, các nhà bảo tồn như HCP đã hợp tác với cộng đồng địa phương và chính quyền để tạo ra và bảo vệ hơn 404.686 ha (1 triệu mẫu Anh) môi trường sống mới cho linh dương 4 mắt Hirola, cũng như khôi phục đồng cỏ ở những khu vực gần nơi chúng sinh sống.
Vẫn còn một chặng đường dài trước khi linh dương Hirola có thể đạt được số lượng như trước – nhưng với sự quan tâm và nỗ lực bảo tồn liên tục, chúng ta có thể hy vọng rằng chúng sẽ được “hồi sinh”.
