Sáng ngày 21/7/2011, tại Trung tâm Vũ trụ Kennedy (bang Florida, Mỹ), khi tàu con thoi Atlantis nhẹ nhàng hạ cánh xuống đường băng dài hun hút giữa ánh nắng sớm, một thời đại rực rỡ trong lịch sử chinh phục không gian của nước Mỹ đã khép lại.
Đây không chỉ là chuyến bay kết thúc sứ mệnh STS-135, mà còn là dấu chấm hết cho cả một chương trình Tàu con thoi (Space Shuttle) kéo dài hơn 30 năm, chương trình từng làm thay đổi cách nhân loại tiếp cận vũ trụ.
Atlantis, với bốn phi hành gia trên khoang, đã quay trở về Trái Đất an toàn sau 13 ngày làm việc trong không gian. Khi hạ cánh lúc 5 giờ 57 phút sáng (giờ địa phương), con tàu đánh dấu sứ mệnh cuối cùng trong một chuỗi 135 chuyến bay không gian có người lái do Mỹ thực hiện bằng các tàu con thoi.
Tiếng bánh đáp chạm đường băng không chỉ vang lên trong căn cứ không gian, mà còn dội lại trong tâm trí hàng triệu người từng theo dõi chương trình không gian Mỹ suốt hàng thập kỷ – một cảm giác vừa tự hào, vừa tiếc nuối sâu sắc.
Chương trình Tàu con thoi bắt đầu từ năm 1981 với chuyến bay đầu tiên của Columbia. Khác với các tàu vũ trụ trước đó chỉ sử dụng một lần, các tàu con thoi được thiết kế như một hệ thống tái sử dụng, có thể phóng lên quỹ đạo, thực hiện nhiều nhiệm vụ trong không gian, rồi quay trở lại Trái Đất như một chiếc máy bay khổng lồ.
Ý tưởng này khi ấy được coi là bước đột phá trong công nghệ vũ trụ, và nhanh chóng trở thành biểu tượng sức mạnh khoa học – kỹ thuật của Hoa Kỳ trong giai đoạn hậu chiến tranh lạnh.
Trong suốt ba thập kỷ hoạt động, chương trình đã đưa tổng cộng 355 người vào vũ trụ, triển khai và sửa chữa nhiều vệ tinh, đáng chú ý nhất là Kính viễn vọng không gian Hubble, “mắt thần” giúp loài người nhìn xa hơn bao giờ hết vào vũ trụ bao la.
Không những thế, các chuyến bay còn đóng vai trò quan trọng trong việc vận chuyển linh kiện và lắp ráp Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS), biểu tượng hợp tác giữa nhiều quốc gia trên thế giới trong lĩnh vực khoa học không gian.
Tàu Atlantis trong sứ mệnh STS-135 mang theo gần 4 tấn hàng hóa, thiết bị và linh kiện thiết yếu lên ISS, đồng thời đưa về Trái Đất những mẫu vật nghiên cứu quý giá. Mặc dù chỉ có 4 phi hành gia tham gia (ít hơn số lượng thông thường) nhưng sứ mệnh vẫn được đánh giá là thành công trọn vẹn.
Đây cũng là lần cuối cùng mà đội ngũ kỹ sư, nhà khoa học và nhân viên kỹ thuật tại NASA cùng phối hợp vận hành một con tàu con thoi, một khối lượng công việc khổng lồ đòi hỏi sự chính xác tuyệt đối và tinh thần đồng đội cao độ.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu đáng nể, chương trình Tàu con thoi cũng gắn liền với hai thảm kịch đau lòng: tai nạn Challenger năm 1986 và Columbia năm 2003, khiến tổng cộng 14 phi hành gia thiệt mạng.
Những sự kiện này đã làm chấn động dư luận và buộc NASA phải đánh giá lại toàn bộ cấu trúc vận hành, chi phí cũng như rủi ro của chương trình. Dù đã được cải tiến và tiếp tục bay trong nhiều năm sau đó, nhưng các nhà hoạch định chính sách và giới khoa học đều dần đi đến nhận định rằng chương trình không còn phù hợp với định hướng phát triển bền vững và an toàn của ngành vũ trụ trong thế kỷ 21.
Chi phí duy trì mỗi chuyến bay tàu con thoi được ước tính lên tới hàng tỷ USD, trong khi công nghệ tàu đã trở nên lỗi thời so với những tiến bộ mới trong chế tạo động cơ, vật liệu và tự động hóa.
Chính vì vậy, vào năm 2004, Tổng thống George W. Bush đã chính thức công bố kế hoạch chấm dứt chương trình và chuyển trọng tâm sang các phương tiện phóng mới nhằm phục vụ mục tiêu đưa con người quay lại Mặt Trăng, thậm chí tiến xa hơn đến sao Hỏa.
Việc Atlantis hạ cánh không chỉ là kết thúc của một con tàu, mà là lời tạm biệt của cả một thế hệ công nghệ – một thế hệ đã chắp cánh cho hàng trăm ước mơ và định hình nhận thức của nhân loại về khả năng tiếp cận không gian.
Tại Trung tâm Vũ trụ Kennedy, hàng ngàn người đã có mặt để chứng kiến giây phút lịch sử ấy, trong không khí xúc động và đầy niềm tự hào. Một kỹ sư lâu năm đã nghẹn ngào chia sẻ: “Chúng tôi đã sống và làm việc vì những con tàu này. Hôm nay, chúng tôi thấy một phần tuổi trẻ của mình bay vào lịch sử”.
Sau khi chương trình Tàu con thoi kết thúc, Mỹ bước vào giai đoạn quá độ, phụ thuộc vào tàu Soyuz của Nga để đưa phi hành gia lên ISS. Chỉ đến khi các công ty tư nhân như SpaceX và Boeing bắt đầu triển khai các phương tiện phóng có người lái, Mỹ mới dần giành lại vị trí chủ động trong các chuyến bay không gian.
Dẫu vậy, chương trình Tàu con thoi vẫn được xem là nền móng quan trọng tạo dựng kinh nghiệm, hạ tầng và động lực cho thế hệ tiếp theo của ngành du hành vũ trụ.
Tàu Atlantis hiện được trưng bày tại Trung tâm Du khách của Trung tâm Vũ trụ Kennedy, nơi nó trở thành một biểu tượng sống động cho những năm tháng huy hoàng.
Với thân tàu còn nguyên vết cháy sạm từ khí quyển, cánh tà giương cao như thể vẫn đang sẵn sàng cất cánh, Atlantis nhắc nhở người xem về khát vọng chinh phục không gian không bao giờ tắt trong lòng nhân loại.
