Một nghiên cứu địa chất mới cho thấy mực nước biển hiện nay đang tăng với tốc độ nhanh nhất trong vòng 4.000 năm, nhấn mạnh sự cấp bách của việc hành động ở cả cấp độ toàn cầu lẫn địa phương.
Nhóm các nhà khoa học do Đại học Rutgers (Mỹ) dẫn đầu phát hiện rằng mực nước biển ngày nay đang tăng nhanh hơn bất kỳ thời điểm nào trong 4.000 năm qua, khiến các thành phố ven biển của Trung Quốc trở thành một trong những khu vực bị đe dọa nghiêm trọng nhất.
Để xác định xu hướng này, các nhà nghiên cứu đã phân tích hàng nghìn mẫu ghi chép địa chất từ rạn san hô cổ, rừng ngập mặn và nhiều nguồn khác – những “hồ sơ tự nhiên” lưu giữ bằng chứng về mực nước biển trong quá khứ. Nhờ đó, họ truy ngược được biến động mực nước biển trong suốt gần 12.000 năm, bắt đầu từ kỷ Holocene – thời kỳ sau kỷ băng hà cuối cùng.
Theo nghiên cứu được công bố trên tạp chí Nature , kể từ năm 1900, mực nước biển trung bình toàn cầu đã tăng khoảng 1,5 mm mỗi năm – nhanh hơn bất kỳ giai đoạn kéo dài một thế kỷ nào trong 4 thiên niên kỷ qua.
“Tốc độ dâng trung bình của mực nước biển toàn cầu kể từ năm 1900 là nhanh nhất trong ít nhất 4.000 năm,” nhà nghiên cứu Yucheng Lin – cựu nghiên cứu sinh tại Đại học Rutgers và hiện là nhà khoa học thuộc Tổ chức Nghiên cứu Khoa học & Công nghiệp Khối thịnh vượng chung (CSIRO, Úc) – cho biết.
Lin thực hiện nghiên cứu cùng Giáo sư Robert Kopp, chuyên ngành Khoa học Trái đất và Hành tinh tại Đại học Rutgers. Ông Kopp nhận xét: “Công trình của tiến sĩ Lin cho thấy dữ liệu địa chất có thể giúp chúng ta hiểu rõ hơn những rủi ro mà các thành phố ven biển đang phải đối mặt hiện nay.”
Nguyên nhân chính: Nhiệt độ và băng tan
Theo Lin, có hai yếu tố chủ đạo khiến mực nước biển tăng nhanh: sự giãn nở nhiệt và băng tan. Khi hành tinh nóng lên do biến đổi khí hậu, đại dương hấp thụ nhiệt và nở ra. Đồng thời, các tảng băng ở Greenland và Nam Cực tan chảy, bổ sung thêm lượng nước khổng lồ cho đại dương.
“Trái đất ấm hơn khiến thể tích nước biển tăng lên. Các sông băng tan nhanh hơn vì chúng nhỏ hơn các tảng băng khổng lồ, và hiện tại chúng ta đang chứng kiến tốc độ băng tan ở Greenland tăng mạnh,” Lin nói.
Trong khi mực nước biển dâng là vấn đề toàn cầu, Trung Quốc đang đối mặt với “mối đe dọa kép”. Nhiều thành phố lớn và trung tâm kinh tế trọng điểm như Thượng Hải, Thâm Quyến và Hồng Kông nằm ở các vùng đồng bằng châu thổ – khu vực vốn đã dễ bị lún tự nhiên do địa chất yếu.
Tuy nhiên, các hoạt động của con người khiến tình hình trở nên nghiêm trọng hơn.
“Chúng tôi có thể tính được tốc độ dâng tự nhiên của mực nước biển tại khu vực này, nhưng việc khai thác nước ngầm quá mức khiến quá trình đó diễn ra nhanh hơn nhiều,” nhóm nghiên cứu cho biết.
Vai trò của hiện tượng lún đất
Lún đất (subsidence) là sự hạ thấp dần của bề mặt Trái Đất, có thể xảy ra do quá trình địa chất tự nhiên hoặc do con người – đặc biệt là việc khai thác nước ngầm.
Để đánh giá tác động của mực nước biển dâng đối với các đồng bằng Trung Quốc, nhóm nghiên cứu đã kết hợp dữ liệu địa chất, thông tin về lún đất và các yếu tố do con người gây ra tại nhiều khu vực ven biển – đặc biệt là châu thổ sông Dương Tử và châu thổ sông Châu Giang, nơi tập trung nhiều siêu đô thị.
Tại Thượng Hải, một số khu vực của thành phố đã lún hơn 1 mét trong thế kỷ 20 do khai thác nước ngầm quá mức – nhanh gấp hàng trăm lần so với tốc độ dâng mực nước biển trung bình toàn cầu.
Các vùng châu thổ vốn bằng phẳng, màu mỡ và gần nguồn nước – lý tưởng cho nông nghiệp, giao thông và đô thị hóa – nhưng cũng chính vì vậy mà rất dễ bị ngập lụt.
“Chỉ cần vài centimet mực nước biển dâng cũng đủ làm tăng đáng kể nguy cơ ngập lụt ở các đồng bằng châu thổ,” Lin cảnh báo. “Đây không chỉ là khu vực quan trọng trong nước mà còn là trung tâm sản xuất của thế giới. Nếu rủi ro ven biển xảy ra tại đây, chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng.”
Tín hiệu lạc quan và hướng thích ứng
Dù kết quả nghiên cứu cho thấy tình hình đáng lo ngại, Lin vẫn tin rằng vẫn còn hy vọng. Một số thành phố như Thượng Hải đã bắt đầu hành động, bao gồm việc kiểm soát khai thác nước ngầm và bơm nước ngọt trở lại các tầng chứa nước dưới lòng đất để giảm tốc độ lún.
Nghiên cứu cũng cung cấp bản đồ đánh giá mức độ dễ tổn thương, giúp chính quyền và các nhà quy hoạch đô thị xác định các điểm nóng lún đất và chủ động chuẩn bị trước khi mực nước biển dâng cao hơn nữa.
Mặc dù trọng tâm là Trung Quốc, Lin cho rằng bài học này có giá trị toàn cầu. Nhiều thành phố lớn như New York, Jakarta và Manila đều nằm ở vùng đồng bằng thấp ven biển, đối mặt với nguy cơ tương tự.
“Các vùng châu thổ là nơi tuyệt vời cho nông nghiệp, ngư nghiệp và phát triển đô thị, luôn thu hút con người sinh sống,” Lin chia sẻ. “Nhưng chính vì quá bằng phẳng và dễ bị lún nên nếu mực nước biển tiếp tục dâng, chúng có thể bị nhấn chìm rất nhanh.”
