Khi nhắc đến lịch sử của các trò chơi điện tử, nhiều người thường nghĩ ngay đến Pong — trò chơi huyền thoại được phát hành năm 1972, mở ra kỷ nguyên vàng của ngành công nghiệp game.
Tuy nhiên, ít ai biết rằng hơn một thập kỷ trước khi Pong xuất hiện, một nhà vật lý từng tham gia Dự án Manhattan đã âm thầm tạo ra trò chơi điện tử đầu tiên trên thế giới: Tennis for Two. Điều đặc biệt là phát minh này không nhằm mục đích nghiên cứu hay quân sự, mà chỉ đơn giản để… giải trí.
Pong là một trò chơi điện tử thể thao arcade theo chủ đề bóng bàn, có đồ họa hai chiều đơn giản, do Atari sản xuất và phát hành lần đầu vào ngày 29 tháng 11 năm 1972.
Câu chuyện bắt đầu từ năm 1958, tại Phòng thí nghiệm Quốc gia Brookhaven (Brookhaven National Laboratory) ở Mỹ. William Higinbotham, một nhà vật lý từng góp phần phát triển thiết bị điện tử phục vụ cho bom nguyên tử trong Thế chiến II lúc ấy đang chuẩn bị cho một buổi triển lãm khoa học.
Ông nhận thấy các triển lãm thường khô khan và thiếu sức hút với công chúng, nên nảy ra ý tưởng tạo ra một trò chơi tương tác nhằm giúp người tham quan hứng thú hơn với khoa học. “Có thể làm cho nơi này trở nên sôi động hơn nếu có một trò chơi mà mọi người có thể chơi, và trò chơi đó sẽ truyền tải thông điệp rằng những nỗ lực khoa học của chúng ta có liên quan đến xã hội”, Higinbotham viết trong một ghi chú lưu tại Brookhaven.
Từ ý tưởng đó, ông bắt tay cùng kỹ thuật viên Bob Dvorak thiết kế trò chơi mô phỏng một trận quần vợt đơn giản nhưng đầy hấp dẫn. Tennis for Two được hoàn thiện chỉ trong ba tuần, sử dụng một máy tính analog để tính toán quỹ đạo bóng và một máy hiện sóng (oscilloscope) để hiển thị hình ảnh. Người chơi sử dụng tay cầm đặc biệt để điều chỉnh góc đánh, nhấn nút để “đánh bóng”, quan sát quả bóng bay qua lại giữa hai phía màn hình – tượng trưng cho hai người chơi.
Điểm cốt lõi của trò chơi nằm ở “bộ não” – chiếc máy tính analog vốn được thiết kế để mô phỏng quỹ đạo đạn đạo của các vật thể, như tên lửa hoặc viên đạn, chịu ảnh hưởng của trọng lực và sức cản không khí.
Khi đọc hướng dẫn sử dụng máy, Higinbotham nhận ra rằng nguyên lý tính toán đường bay của quả bóng nảy có thể được áp dụng cho một trò chơi tennis. Chỉ với điện trở, tụ điện và rơ-le, ông đã biến thiết bị khoa học khô khan thành một trò chơi có tính tương tác cao, một điều chưa từng có vào thời điểm đó.
Tại triển lãm khoa học năm 1958 ở Brookhaven, Tennis for Two nhanh chóng thu hút đám đông. Người lớn và trẻ nhỏ xếp hàng dài để thử cảm giác điều khiển “trận tennis ảo”, một điều kỳ diệu của công nghệ lúc bấy giờ.
Phiên bản năm sau của trò chơi thậm chí còn được Higinbotham nâng cấp, bổ sung các tuỳ chọn trọng lực khác nhau, cho phép người chơi thử nghiệm cảm giác đánh bóng trên Mặt Trăng hoặc Sao Hỏa. Tuy nhiên, sau khi triển lãm kết thúc, trò chơi bị tháo dỡ và gần như bị lãng quên trong suốt hơn một thập kỷ.
Mãi đến thập niên 1970, khi ngành công nghiệp trò chơi điện tử bắt đầu hình thành với các sản phẩm như Computer Space (1971) hay Pong (1972), các nhà nghiên cứu mới nhìn lại và công nhận Tennis for Two là trò chơi máy tính đầu tiên được tạo ra hoàn toàn vì mục đích giải trí.
Trước đó, đã có những trò chơi tương tác khác được lập trình trên máy tính như OXO (1952) hay Spacewar! (1962), nhưng các trò này chủ yếu phục vụ nghiên cứu và thử nghiệm kỹ thuật máy tính.
Điều trớ trêu là Higinbotham, người từng tham gia dự án phát triển bom nguyên tử trong Thế chiến II lại để lại dấu ấn lịch sử ở một lĩnh vực hoàn toàn đối lập: trò chơi giải trí. Sau chiến tranh, ông trở thành người sáng lập Liên đoàn các Nhà khoa học Hoa Kỳ (Federation of American Scientists), một tổ chức vận động chống phổ biến vũ khí hạt nhân và thúc đẩy sử dụng khoa học vì mục đích hòa bình.
Ông dành phần đời còn lại của mình tại Brookhaven, không hề đăng ký bản quyền trò chơi, và dường như không nhận thấy tầm ảnh hưởng sâu rộng mà phát minh nhỏ bé ấy mang lại.
William Higinbotham qua đời năm 1994, năm mà ngành công nghiệp game đang ở thời kỳ rực rỡ với sự ra đời của hàng loạt huyền thoại như Final Fantasy VI, Doom II hay Donkey Kong Country.
Ông từng chia sẻ rằng mình muốn được nhớ đến nhờ những đóng góp trong lĩnh vực kiểm soát vũ khí và công nghệ radar hơn là vì một trò chơi điện tử. Nhưng lịch sử đã định đoạt khác: Tennis for Two trở thành một biểu tượng cho trí tưởng tượng và tinh thần sáng tạo – minh chứng rằng khoa học có thể không chỉ tạo ra công cụ hủy diệt, mà còn mang lại niềm vui thuần túy cho con người.
Ngày nay, khi ngành công nghiệp trò chơi điện tử đạt giá trị hơn 189 tỷ USD mỗi năm, Tennis for Two vẫn được nhắc đến như viên gạch đầu tiên, một dấu mốc giản dị nhưng ý nghĩa. Từ chiếc máy hiện sóng trong phòng thí nghiệm nhỏ bé năm 1958, thế giới đã bước sang kỷ nguyên game 3D, thực tế ảo và trí tuệ nhân tạo.
Và ở đâu đó, di sản của William Higinbotham vẫn sống mãi, như lời nhắc rằng, niềm vui đôi khi chỉ bắt đầu từ một ý tưởng đơn giản: khiến khoa học trở nên gần gũi hơn với con người.
