Ai trong chúng ta cũng từng có những lúc hối hận vì một phút bốc đồng. Nhưng nỗi hối hận của Donald R. Currey, một nghiên cứu sinh trẻ tuổi vào mùa hè năm 1964, lại mang một sức nặng lịch sử nghìn năm. Anh là người đã trực tiếp cầm cưa, hạ gục “Thần Lửa” Prometheus, một cây thông bristlecone (thông nón gai) đã lặng lẽ tồn tại gần 5 thiên niên kỷ trên đỉnh núi lộng gió của Nevada.
Mọi chuyện bắt đầu với khát khao tri thức thuần túy, Donald R. Currey khi đó là một nhà địa lý học đầy tham vọng đang thực hiện nghiên cứu thực địa tại khu vực ngày nay là Vườn Quốc gia Great Basin. Mục tiêu của anh là tìm hiểu về lịch sử khí hậu và các đặc điểm sông băng trong quá khứ thông qua niên đại học vòng cây (dendrochronology).
Loài cây mà Currey nhắm tới là thông bristlecone ( Pinus longaeva ), nổi tiếng với khả năng sinh tồn phi thường. Chúng mọc chậm rãi, vặn mình trong gió bão, với thớ gỗ đặc khít giúp chống lại côn trùng và nấm mốc. Những “cụ cây” này được ví như những cuốn băng ghi âm của tự nhiên, lưu giữ dữ liệu khí hậu qua hàng ngàn năm trong từng vòng gỗ.
Tại một khu rừng thưa dưới chân Đỉnh Wheeler, Currey tìm thấy một cây thông có vẻ ngoài kỳ lạ và cổ kính, được những người leo núi địa phương đặt tên là Prometheus. Anh tin rằng cái cây này nắm giữ những dữ liệu quý giá mà anh đang tìm kiếm.
Theo quy trình thông thường, để xác định tuổi cây và lấy dữ liệu, các nhà khoa học sẽ dùng một mũi khoan chuyên dụng để rút một mẫu lõi nhỏ bằng chiếc bút chì từ thân cây mà không làm hại đến sự sống của nó. Và Currey đã thử phương pháp này trên Prometheus. Tuy nhiên, số phận trêu ngươi khi dụng cụ của anh gặp trục trặc. Mũi khoan quá nhỏ, gỗ cây quá cứng hoặc kỹ thuật không phù hợp khiến việc lấy mẫu thất bại.
Đứng trước áp lực của việc nghiên cứu và sự khó khăn kỹ thuật, Currey đã đưa ra một yêu cầu mà sau này trở thành bản án tử cho Prometheus: Anh xin phép Cục Kiểm lâm Hoa Kỳ được chặt hạ cái cây để lấy một mặt cắt ngang. Điều đáng buồn là yêu cầu này đã được chấp thuận. Tiếng cưa máy vang lên, và sinh vật đã chứng kiến sự trỗi dậy và sụp đổ của các nền văn minh, từ khi Kim tự tháp Ai Cập được xây dựng cho đến thời đại nguyên tử, đã đổ gục.
Chỉ khi trở về phòng thí nghiệm và bắt đầu đếm những vòng gỗ trên mặt cắt dày 30cm, Currey mới bắt đầu cảm nhận được sự kinh hoàng len lỏi trong tâm trí.
“Chúng tôi bắt đầu đếm: hơn 4.000 năm, rồi 4.500, 4.600… đó là kỷ lục già nhất từng được báo cáo trong tài liệu khoa học thời bấy giờ”, Currey hồi tưởng lại trong một bộ phim tài liệu. Những con số cứ tiếp tục tăng lên, vượt qua mọi dự đoán. “Và chúng tôi dừng lại ở khoảng 4.900 năm. Lúc đó bạn chỉ có thể nghĩ: ‘Chắc mình đã làm sai gì đó. Phải đếm lại thôi. Phải nhìn thật kỹ dưới kính hiển vi'”.
Prometheus thực sự đã sống khoảng 4.900 năm. Vào thời điểm lưỡi cưa chạm vào vỏ, nó là cái cây đơn thân (non-clonal) già nhất thế giới từng được con người biết đến – già hơn cả cây Methuselah nổi tiếng hiện nay. Và trớ trêu thay, chính vào khoảnh khắc con người xác nhận được sự vĩ đại của nó, cũng là lúc họ nhận ra mình vừa giết chết nó.
Cái chết của Prometheus không hoàn toàn vô nghĩa, dù đó là một bài học đau đớn, nhưng sự kiện này đã tạo ra một cú sốc lớn trong cộng đồng khoa học và bảo tồn, dẫn đến việc thắt chặt các quy định bảo vệ các cây cổ thụ và thúc đẩy việc thành lập Vườn Quốc gia Great Basin để bảo vệ những “nhân chứng sống” còn lại.
Ngày nay, nếu bạn leo lên Đỉnh Wheeler, bạn vẫn có thể tìm thấy gốc của Prometheus, nằm lặng lẽ và khiêm nhường giữa những tảng đá xám. Nó trông không khác gì những gốc cây khô cằn xung quanh, nhưng lại mang trong mình câu chuyện về sự mong manh của tự nhiên trước sự can thiệp của con người. Và tại Trung tâm Du khách của công viên, một phiến gỗ của Prometheus được trưng bày như một lời nhắc nhở vĩnh cửu: Rằng đôi khi, sự tò mò của con người, nếu thiếu đi sự cẩn trọng, có thể xóa sổ những kỳ quan mà thiên nhiên mất hàng thiên niên kỷ để kiến tạo.
