Vào ngày 14 tháng 7 năm 1965, tàu vũ trụ Mariner 4 của NASA đã thực hiện một kỳ tích chưa từng có trong lịch sử nhân loại: chụp ảnh bề mặt Sao Hỏa và gửi những hình ảnh đầu tiên về Trái Đất.
Đây không chỉ là lần đầu tiên một vật thể do con người chế tạo tiếp cận gần một hành tinh khác, mà còn là cột mốc vĩ đại đánh dấu bước tiến vượt bậc trong hành trình khám phá vũ trụ. Những bức ảnh đen trắng, mờ mịt nhưng đầy tính tiên phong ấy, đã mở ra cánh cửa cho toàn bộ thế giới thấy rằng Sao Hỏa, hành tinh đỏ trong tưởng tượng của nhiều thế hệ – thực chất lại khắc nghiệt và chết chóc hơn những giấc mơ lãng mạn thời bấy giờ.
Mariner 4 là một phần trong Chương trình Mariner của NASA, được khởi động đầu thập niên 1960 nhằm nghiên cứu các hành tinh lân cận như sao Kim và Sao Hỏa . Trước đó, những hiểu biết của con người về Sao Hỏa phần lớn là tưởng tượng, với không ít học giả và nhà văn tin rằng hành tinh này có thể có kênh đào, cây cối, thậm chí cả nền văn minh ngoài Trái Đất. Những câu chuyện viễn tưởng như Chiến tranh giữa các vì sao hay Người Sao Hỏa khiến công chúng thời đó tin rằng Sao Hỏa là nơi gần nhất với khả năng có sự sống ngoài Trái Đất.
Chính vì vậy, sứ mệnh của Mariner 4 không chỉ mang ý nghĩa khoa học, mà còn chứa đựng rất nhiều kỳ vọng, tò mò và cả nỗi lo sợ. Được phóng lên vào ngày 28 tháng 11 năm 1964 từ Mũi Canaveral, Florida, tàu vũ trụ Mariner 4 mang theo một loạt các thiết bị khoa học, bao gồm một máy ảnh TV tiên tiến thời bấy giờ, có khả năng chụp ảnh từ khoảng cách hàng nghìn km và truyền về Trái Đất qua sóng radio.
Sau hành trình kéo dài gần 8 tháng trong không gian sâu thẳm, Mariner 4 đã tiếp cận Sao Hỏa ở khoảng cách chỉ khoảng 9.800 km, bay ngang qua hành tinh này với tốc độ hơn 24.000 km/h.
Trong vòng chưa đầy 25 phút, tàu vũ trụ đã chụp được tổng cộng 22 bức ảnh, bao phủ khoảng 1% bề mặt Sao Hỏa . Đây chính là những hình ảnh đầu tiên của một hành tinh khác trong Hệ Mặt Trời, được con người chụp và gửi về thành công.
Khi những hình ảnh đầu tiên được giải mã tại Trái Đất, cả đội ngũ NASA lẫn cộng đồng khoa học quốc tế đều bàng hoàng và thất vọng. Thay vì thấy những dấu hiệu của sự sống, cây cỏ hay nước chảy, họ chỉ thấy một bề mặt khô cằn, đầy hố va chạm, rất giống Mặt Trăng.
Không có dấu vết của kênh đào hay kiến trúc nhân tạo, không có đám mây hay bầu khí quyển dày đặc, không có hy vọng nào cho các giả thuyết lãng mạn từng tồn tại suốt nhiều thập kỷ. Sao Hỏa , theo những gì Mariner 4 cho thấy, là một hành tinh chết.
Dù vậy, đối với giới khoa học, đây vẫn là một thành công vượt mức mong đợi. Lần đầu tiên, một cỗ máy nhân tạo không chỉ đi xa hơn Trái Đất, mà còn truyền dữ liệu có giá trị khoa học về một thế giới xa xôi.
Mariner 4 đã cung cấp các số liệu quan trọng về áp suất khí quyển, nhiệt độ, mật độ ion trong không gian liên hành tinh, và cả những dữ liệu đầu tiên về từ trường Sao Hỏa, giúp con người lần đầu xây dựng được bức tranh thực tế về một hành tinh khác ngoài Trái Đất.
Sự kiện Mariner 4 cũng là lần đầu tiên công nghệ truyền dữ liệu số từ không gian được ứng dụng hiệu quả. Tốc độ truyền tải cực thấp (khoảng 8.33 bit/giây) khiến mỗi bức ảnh mất khoảng 10 giờ để được tải hoàn toàn về Trái Đất.
Thậm chí, các kỹ sư NASA khi đó còn in ảnh thủ công bằng tay, kết nối từng dòng dữ liệu thành hình ảnh thô sơ trên giấy, một minh chứng sống động cho nỗ lực vượt khó thời kỳ đầu chinh phục vũ trụ.
Không lâu sau khi hoàn tất sứ mệnh chính, Mariner 4 tiếp tục bay sâu vào không gian, gửi tín hiệu về Trái Đất cho đến tháng 12 năm 1967 thì im lặng hoàn toàn. Dù “cái chết” của nó đã được báo trước, nhưng hành trình 3 năm của Mariner 4 đã để lại di sản khoa học đồ sộ và truyền cảm hứng mạnh mẽ cho những thế hệ tàu vũ trụ kế tiếp như Viking, Mars Global Surveyor, cho đến các sứ mệnh hiện đại như Curiosity, Perseverance và Mars Reconnaissance Orbiter.
Hơn nửa thế kỷ đã trôi qua, nhưng mỗi lần nhìn lại các hình ảnh thô sơ của Mariner 4, chúng ta vẫn không khỏi xúc động khi nghĩ về sự dũng cảm của trí tuệ con người thời kỳ sơ khai của vũ trụ học.
Với công nghệ còn thô sơ, dữ liệu truyền chậm, không có máy tính AI, không có GPS hỗ trợ, không có vệ tinh liên lạc trung gian, các nhà khoa học NASA thời đó vẫn có thể đưa một con tàu nặng hơn 260kg vượt qua hàng trăm triệu km để “ghé thăm” Sao Hỏa , và quan trọng hơn cả, gửi về bức ảnh đầu tiên của một thế giới khác.
Sự kiện ngày 14 tháng 7 năm 1965 không chỉ là chiến thắng của khoa học vũ trụ Mỹ, mà còn là một trong những thời khắc đáng nhớ nhất trong hành trình khám phá Hệ Mặt Trời của nhân loại.
Từ đó, Sao Hỏa không còn là bí ẩn hoàn toàn, mà đã bước đầu trở thành mục tiêu khoa học nghiêm túc, nơi mà ngày nay, con người không chỉ mơ đến việc khám phá, mà còn đang chuẩn bị để có thể đặt chân lên trong tương lai không xa.
Mariner 4 đã mở ra cánh cửa đầu tiên, và đó là cánh cửa dẫn đến giấc mơ liên hành tinh – một giấc mơ vẫn đang tiếp tục được viết mỗi ngày.
