Nỗi tò mò ấy càng lớn hơn khi có người chia sẻ rằng phân và nước tiểu trên tàu thực tế được xả thẳng xuống đường ray. Những ai lần đầu nghe thông tin này thường không khỏi giật mình, bởi nếu mỗi chuyến tàu đều xả chất thải như vậy, liệu đường ray có trở nên ô nhiễm, bốc mùi hay tích tụ chất bẩn theo thời gian?
Điều đáng ngạc nhiên là câu trả lời lại khác xa những gì nhiều người tưởng tượng, và đằng sau đó là cả một cơ chế vận hành tự nhiên lẫn kỹ thuật khiến chất thải gần như “vô hình”.
Tại nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt trên các loại tàu cũ, nhà vệ sinh thường được thiết kế dạng mở, nghĩa là chất thải đi thẳng xuống dưới qua một ống dẫn đơn giản. Điều này từng là tiêu chuẩn quốc tế trong thời kỳ giao thông đường sắt chưa phát triển.
Tuy nhiên, câu hỏi lớn nhất mà ai cũng đặt ra là: nếu chất thải rơi thẳng xuống đường ray, tại sao đường ray vẫn sạch sẽ, không có dấu tích hay mùi hôi đáng sợ nào? Lý do xuất phát từ chính đặc tính chuyển động mạnh mẽ của tàu. Khi tàu chạy với tốc độ cao, đặc biệt là trong thời điểm tốc độ có thể lên đến hàng trăm km/h, luồng khí cực mạnh được tạo ra bên dưới và xung quanh toa tàu đủ để cuốn bay, phân tán và thậm chí “xé nhỏ” mọi thứ thải xuống thành dạng hạt li ti.
Dưới tác động của dòng khí tốc độ lớn, phân và nước tiểu gần như bị đánh tơi ngay lập tức, hòa vào luồng gió và biến thành bụi mịn hoặc hơi nước khó có thể nhìn thấy bằng mắt thường.
Những hạt nhỏ này sau đó tiếp tục bị phát tán ra xung quanh, gặp nắng, gặp gió, gặp mưa và nhanh chóng phân hủy. Nhiệt độ cao khiến nước tiểu bốc hơi nhanh, trong khi các hạt chất rắn bị phân hủy dưới tác động của vi sinh vật tự nhiên trên mặt đất. Mỗi cơn mưa lại càng giúp cuốn trôi sạch sẽ những gì còn sót lại. Đây chính là lý do hành khách gần như không bao giờ nhìn thấy dấu vết của chất thải, dù mỗi ngày hàng nghìn chuyến tàu di chuyển qua cùng một đoạn đường ray.
Tuy nhiên, để hạn chế tối đa nguy cơ chất thải xuất hiện rõ rệt khi tàu giảm tốc vào ga, thời điểm gió yếu và dòng khí không đủ mạnh để cuốn bay chất thải, ngành đường sắt từ lâu đã áp dụng quy định cấm sử dụng nhà vệ sinh khoảng 10-15 phút trước khi tàu vào hoặc rời ga. Khi nhà vệ sinh bị khóa trong thời điểm này, hành khách sẽ không thể thải xuống đường ray nơi có đông người qua lại và tầm nhìn rõ ràng. Điều này vừa đảm bảo vệ sinh môi trường quanh ga, vừa ngăn mùi khó chịu lan ra khu vực có đông dân cư.
Trong một số trường hợp hiếm hoi, khi lượng chất thải chưa kịp phân tán hoặc gặp điều kiện thời tiết bất lợi khiến đường ray bẩn hơn bình thường, đội vệ sinh chuyên trách của ngành đường sắt sẽ xử lý thủ công khi tàu ngừng hoạt động. Tuy nhiên, tình huống này rất ít khi xảy ra vì đa phần chất thải đã bị tự nhiên phân hủy từ trước.
Quan trọng hơn, nhiều năm trở lại đây, công nghệ tàu hỏa đã thay đổi mạnh mẽ khiến phương pháp xả thải xuống đường ray gần như trở thành chuyện quá khứ. Tại một số quốc gia, trên các loại tàu hiện đại, đặc biệt là tàu cao tốc, đã chuyển sang sử dụng hệ thống nhà vệ sinh kín với bể chứa chất thải tập trung.
Mỗi toa tàu đều có thùng chứa chuyên dụng ở phía dưới, thu gom toàn bộ nước tiểu và phân từ toilet. Khi tàu về đến depot bảo trì, nhân viên kỹ thuật sẽ tiến hành rút chất thải theo quy trình khép kín rồi đưa đi xử lý đúng chuẩn môi trường. Cách làm này tương tự như trên máy bay thương mại, bảo đảm vệ sinh và an toàn hơn rất nhiều so với kiểu nhà vệ sinh mở trước kia. Sự thay đổi này xuất phát từ yêu cầu bảo vệ môi trường, đặc biệt trong bối cảnh lượng người đi tàu ngày càng tăng và tốc độ đô thị hóa ngày càng mạnh.
Cùng với việc nâng cấp hệ thống vệ sinh, trải nghiệm đi tàu ngày nay cũng trở nên tiện nghi hơn. Dù các nhà vệ sinh trên tàu thường hẹp và không thể thoải mái như ở nhà, nhưng chúng được thiết kế sao cho gọn, dễ vệ sinh và tối ưu không gian trong toa. Tuy vậy, hành khách cũng thường gặp cảnh phải xếp hàng khi có quá nhiều người muốn sử dụng cùng lúc, nhất là trong thời gian tàu sắp vào ga khi nhà vệ sinh bị khóa. Điều này đôi khi gây bất tiện, nhưng là biện pháp bắt buộc để đảm bảo vệ sinh và an toàn vận hành.
Qua nhiều năm thay đổi và cải tiến, ngành đường sắt đã không chỉ mang đến phương tiện di chuyển phổ biến mà còn thể hiện sự tiến bộ trong bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng dịch vụ. Những thắc mắc về việc chất thải trên tàu từng được xả xuống đường ray và vì sao chúng “bốc hơi không dấu vết” thực tế có lời giải thích rất logic, xuất phát từ đặc tính vật lý, khí động học và cả lực tự nhiên.
Hiểu được điều này, nhiều người sẽ không còn cảm thấy khó hiểu mỗi khi nhìn xuống đường ray và thấy chúng luôn sạch sẽ dù mỗi ngày tiếp nhận hàng nghìn chuyến tàu qua lại.
