Năm 2017, các nhà nghiên cứu khi kiểm tra một ngôi mộ cổ ở địa điểm Mã Vương Đôi, miền trung nam Trung Quốc, họ không chỉ tìm thấy hài cốt người mà còn phát hiện ra một thứ có thể là biểu đồ nghiên cứu lâu đời nhất về cơ thể người.
Ngôi mộ này thuộc về Hầu tước Đại và gia đình ông. Đặc biệt, xác ướp của vợ Hầu tước, Tân Truy (hay còn gọi là Phu nhân Đại), nổi tiếng là một trong những xác ướp được bảo quản tốt nhất thế giới, càng làm tăng thêm giá trị lịch sử của khám phá này.
Được biết đến với tên gọi bản thảo y khoa Mawangdui, văn bản chữ Hán này được tìm thấy bên trong các ngôi mộ và là trọng tâm của một nghiên cứu mới được công bố trên tạp chí The Anatomical Record .
Văn bản cổ này chứa đựng những mô tả giải phẫu cơ thể người, là những ghi chép sớm nhất mà các nhà nghiên cứu từng biết đến. Tuy nhiên, việc giải mã nội dung của văn bản lụa cổ này không hề dễ dàng.
Nghiên cứu cho biết: “Các kỹ năng cần thiết để diễn giải chúng rất đa dạng, trước tiên đòi hỏi nhà nghiên cứu phải đọc nguyên bản chữ Hán và thứ hai là phải thực hiện các cuộc điều tra giải phẫu cho phép xem xét lại các cấu trúc mà các văn bản đề cập đến”.
Các tác giả của văn bản cổ đại này đã sử dụng thuật ngữ “kinh lạc” trong các tác phẩm của họ. Đây là thuật ngữ thường được liên hệ nhiều nhất với châm cứu, một phương pháp điều trị y học cổ truyền trong văn hóa Trung Quốc tập trung vào việc điều hòa lưu lượng máu bên trong cơ thể. Các nhà nghiên cứu trong nghiên cứu này giải thích “kinh tuyến” (tức kinh lạc) là một mạch máu lớn trải dài qua các bộ phận khác nhau của cơ thể.
Để minh họa, một dòng trong văn bản cổ được dịch là mô tả một kinh mạch nằm “ở giữa lòng bàn tay, chạy dọc theo cẳng tay giữa hai xương, theo thẳng dọc theo gân, chạy bên dưới gân vào cơ nhị đầu, đến nách và nối với tim”. Điều này khớp một cách đáng kinh ngạc với đường đi của động mạch trụ, một trong hai động mạch chính cung cấp máu cho cẳng tay và bàn tay.
Một phần khác của văn bản mô tả một “kinh tuyến” ở bàn chân “bắt đầu từ ngón chân cái và chạy dọc theo bề mặt giữa của chân và đùi. Kết nối ở mắt cá chân, đầu gối và đùi. Nó chạy dọc theo cơ khép đùi và bao phủ bụng”.
Mô tả này trùng khớp với vị trí của tĩnh mạch hiển, tĩnh mạch lớn nhất ở chân, mang máu từ chân trở về tim. Những ví dụ này cho thấy kiến thức giải phẫu của người Trung Quốc cổ đại đã đạt đến mức độ chi tiết đáng kinh ngạc.
Những phát hiện này đáng chú ý vì hai lý do chính. Thứ nhất, xét đến niên đại của các ngôi mộ từ thời nhà Hán (206 trước Công nguyên đến 220 sau Công nguyên), các văn bản này chắc chắn là biểu đồ y khoa lâu đời nhất được biết đến mô tả giải phẫu cơ thể người trên thế giới.
Theo như bài báo ghi chú, văn bản tiếng Trung này “là bản đồ giải phẫu sớm nhất còn sót lại, được thiết kế để cung cấp mô tả ngắn gọn về cơ thể con người cho sinh viên và người hành nghề y ở Trung Quốc cổ đại”.
Trước đây, người ta thường tin rằng biểu đồ y khoa viết tay lâu đời nhất về giải phẫu học con người có nguồn gốc từ Hy Lạp. Các nhà sử học tin rằng các bác sĩ Hy Lạp cổ đại như Herophilus và Erasistratus, cả hai đều sống vào khoảng thời gian trước thời nhà Hán có khả năng đã biên soạn những văn bản y khoa cổ đại như vậy.
Tuy nhiên, hầu hết các văn bản của họ đã bị thất lạc và chỉ còn được biết đến qua những ghi chép của các nhà văn cổ đại khác. Khám phá mới này đã đặt ra một câu hỏi lớn về tính “ưu việt” của y học phương Tây trong việc phát triển ngành giải phẫu học sớm.
Thứ hai, văn bản y khoa này phản ánh mối liên hệ rõ ràng với phương pháp thực hành cổ xưa và đưa ra bằng chứng cho thấy các đại phu viết về châm cứu đã thực hiện dựa trên quan sát thực tế về cơ thể con người, chứ không phải chỉ là lý thuyết trừu tượng.
Không rõ các văn bản cổ đại dựa trên việc nghiên cứu cơ thể của ai, nhưng các nhà nghiên cứu nghi ngờ rằng các nghiên cứu giải phẫu có thể xuất phát từ việc mổ xẻ cơ thể của tội phạm.
Hài cốt của con người được coi là thiêng liêng ở Trung Quốc cổ đại, nhưng vinh dự bảo quản cơ thể của một người có thể không được trao cho những người xuất thân từ tầng lớp thấp trong xã hội.
Nghiên cứu cũng nhấn mạnh rằng thông tin thu được từ khám phá này cũng thách thức “Quan điểm lấy châu Âu làm trung tâm trong y học”. Các nghiên cứu trước đây thường bỏ qua việc nghiên cứu các phương pháp cổ xưa của các nền văn hóa ngoài phương Tây mặc dù họ có lịch sử lâu đời về các phương pháp y khoa.
Trung Quốc, đặc biệt, có lịch sử lâu đời về nghiên cứu y học có niên đại hàng ngàn năm trước, với những tác phẩm nổi tiếng như Bản đồ giải phẫu sự thật của Cun Zhen Tu và Minh họa giải phẫu của Ou Xifan Wuy Zang Tu từ thời nhà Tống vào năm 960 SCN.
Với nghiên cứu mới này làm sáng tỏ nền y học cổ truyền Trung Quốc, có lẽ lịch sử nghiên cứu y học phong phú của đất nước này cuối cùng cũng nhận được sự công nhận xứng đáng trên trường quốc tế. Khám phá này không chỉ là một cột mốc trong khảo cổ học mà còn là một bước tiến quan trọng trong việc hiểu sâu hơn về sự phát triển đa dạng của tri thức y học nhân loại.
