Nghiên cứu về cách loài người phản ứng khi thế giới sụp đổ luôn là một trong những chủ đề khó tiếp cận nhất của khoa học. Bởi nếu thử tiến hành khi “tận thế” chưa xảy ra, kết quả sẽ chỉ là giả định. Còn nếu thực sự có một ngày như vậy, rất ít người còn đủ quan tâm để trả lời bảng khảo sát.
Để vượt qua nghịch lý này, một nhóm nhà khoa học đã tìm ra một cách mô phỏng kỳ lạ nhưng đầy sáng tạo: quan sát hành vi con người trong… một trò chơi điện tử sắp bị xóa.
Nhóm nghiên cứu quốc tế đã chọn ArcheAge, một trò chơi nhập vai trực tuyến nhiều người chơi (MMORPG) nổi tiếng, làm “mô hình thế giới ảo”. Trong giai đoạn thử nghiệm beta kéo dài 11 tuần, hàng nghìn người chơi tự do tham gia các hoạt động thường ngày như hoàn thành nhiệm vụ, tích trữ vật phẩm, khám phá thế giới và phát triển nhân vật của mình. Nhưng có một “cái kết” bất ngờ: tất cả đều biết rằng khi máy chủ bị xóa, toàn bộ nhân vật, tài sản và thành tựu của họ sẽ biến mất mãi mãi.
“Và do đó”, nhóm nghiên cứu viết trong bài báo được công bố dưới dạng bản thảo trước khi bình duyệt, “mọi hành động của người chơi trong những ngày cuối cùng đều không còn hệ quả thế giới này sẽ chấm dứt.”
ArcheAge là một trò chơi nhập vai trực tuyến nhiều người chơi (MMORPG) kết hợp yếu tố sandbox, với thế giới mở rộng và lối chơi đa dạng. Người chơi có thể tham gia vào các hoạt động như khám phá, chiến đấu trên biển, xây dựng căn cứ, chế tạo đồ đạc, trồng trọt, và buôn bán.
Thí nghiệm đặc biệt này được xem như một mô phỏng độc đáo cho ngày tận thế – không có hậu quả thật sự, nhưng đủ để đánh giá phản ứng tâm lý và hành vi của con người khi biết trước mọi nỗ lực của mình sẽ trở nên vô nghĩa. Liệu con người có buông bỏ đạo đức, trở nên hỗn loạn, hay vẫn giữ gìn các giá trị xã hội cho đến phút cuối cùng?
Để tìm câu trả lời, nhóm nghiên cứu đã phân tích hơn 270 triệu bản ghi dữ liệu trong trò chơi, bao gồm hành động, nhật ký nhiệm vụ, các tương tác xã hội và thậm chí là các cuộc trò chuyện giữa người chơi.
Kết quả khá bất ngờ: phần lớn người chơi giữ nguyên hành vi bình thường, tiếp tục sinh hoạt trong thế giới ảo như chưa có gì xảy ra. Không có bằng chứng rõ ràng nào cho thấy sự gia tăng hỗn loạn, bạo lực hay hành vi tiêu cực khi “ngày tận thế” đến gần.
Một vài trường hợp ngoại lệ vẫn xuất hiện: những người chọn “nổi loạn” vào phút cuối, tấn công hoặc giết người chơi khác. Tuy nhiên, họ chỉ chiếm tỷ lệ rất nhỏ và thường là những người sớm rời bỏ trò chơi. Nhóm nghiên cứu gọi họ là “churners”, tức những người “rút lui sớm” và có xu hướng hành xử phi xã hội khi mất đi cảm giác gắn bó với thế giới ảo.
Ngược lại, những người ở lại đến cuối cùng lại là nhóm điềm tĩnh, trung thành và ít thay đổi nhất, thậm chí còn có dấu hiệu thân thiện, hợp tác hơn trước.
Một phát hiện thú vị khác là trong giai đoạn cuối, nhiều người chơi ngừng phát triển nhân vật, không còn chú trọng vào việc lên cấp, hoàn thành nhiệm vụ hay nâng cấp kỹ năng. “Giống như trong đời thực, khi biết rằng thế giới sắp kết thúc, ít ai còn dành thời gian để ‘cải thiện bản thân'”, nhóm nghiên cứu nhận xét.
Nhóm nghiên cứu đã phân tích hơn 270 triệu bản ghi về hành vi của người chơi trong game, chẳng hạn như dữ liệu tăng cấp và nhật ký nhiệm vụ, để xem liệu hành vi của người chơi có thay đổi khi họ biết “thế giới” sắp kết thúc hay không. Khá ngạc nhiên, thế giới trong game diễn ra yên bình một cách đáng ngạc nhiên, ngoại trừ một số ngoại lệ khi người chơi tiếp tục giết chóc một cách bừa bãi.
Thay vì cố gắng trở nên mạnh hơn, người chơi lại tập trung vào các hoạt động xã hội. Họ trò chuyện nhiều hơn, lập nhóm nhỏ tạm thời và chia sẻ cảm xúc tích cực với nhau. Các phân tích về dữ liệu trò chuyện cho thấy xu hướng cảm xúc “hạnh phúc hơn” trong những ngày cuối cùng, một dấu hiệu cho thấy con người có xu hướng củng cố các mối quan hệ xã hội khi đối mặt với sự kết thúc.
“Những người ở lại đến tận cùng thường hình thành thêm các nhóm nhỏ mới, củng cố mối liên kết giữa những người xa lạ. Điều đó gợi ý rằng, ngay cả khi thế giới sụp đổ, bản năng xã hội của con người vẫn tồn tại,” nhóm nghiên cứu viết.
Dù thừa nhận rằng nghiên cứu này chỉ diễn ra trong một trò chơi điện tử và không thể đại diện hoàn toàn cho hành vi trong thế giới thật, nhưng các nhà khoa học vẫn cho rằng kết quả mang lại một góc nhìn thú vị về bản chất con người. “Ngày tận thế” trong ArcheAge không đầy bạo lực hay hỗn loạn như trong phim ảnh, mà trái lại, tĩnh lặng, trầm ổn và đôi khi nhân văn.
Nghiên cứu được công bố trong Kỷ yếu Hội nghị quốc tế lần thứ 26 về World Wide Web Companion, và bản in trước chưa qua bình duyệt hiện đã được đăng tải trên nền tảng arXiv .
Nếu thế giới thật một ngày nào đó thực sự sụp đổ, có lẽ con người cũng sẽ hành xử như trong trò chơi này, không gào thét hay nổi loạn, mà đơn giản là tìm đến nhau, để cùng tồn tại trong những giây phút cuối cùng của “thế giới”.
