Trong lịch sử 4,5 tỷ năm của Trái Đất, đã có nhiều sự kiện đại tuyệt chủng. Tuy nhiên, theo nghiên cứu mới nhất, cuộc khủng hoảng cuối kỷ Permi đã vượt xa sự tuyệt chủng của khủng long về quy mô và tác động đến sự tiến hóa của sự sống. Nhiệt độ bề mặt Trái Đất khi đó tăng vọt lên hơn 40°C, rừng mưa nhiệt đới sụp đổ, và toàn bộ hệ sinh thái rơi vào hỗn loạn.
Núi lửa Siberia và sự sụp đổ kinh hoàng của rừng mưa
Giới khoa học từ lâu đã đồng thuận rằng sự kiện tuyệt chủng cuối kỷ Permi được kích hoạt bởi một vụ phun trào núi lửa quy mô lớn ở Siberia. Vụ phun trào này đã giải phóng hàng tỷ tấn carbon dioxide và methane vào khí quyển, gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu và axit hóa đại dương nghiêm trọng.
Tuy nhiên, nghiên cứu mới, dựa trên phân tích gần 100.000 hóa thạch và bản đồ phân bố thảm thực vật từ cuối kỷ Permi ở miền nam Trung Quốc, đã chỉ ra một yếu tố then chốt khác: sự sụp đổ hoàn toàn của rừng mưa nhiệt đới.
Trong giai đoạn đầu của vụ phun trào núi lửa, rừng dần héo úa do bóng tối kéo dài và thiếu nước. Khi rừng mất đi khả năng hấp thụ carbon dioxide, hiệu ứng nhà kính càng trở nên trầm trọng.
Mưa axit và nhiệt độ cao do núi lửa phun trào đã gây ra thiệt hại to lớn cho các khu rừng, khiến “kho dự trữ carbon khổng lồ của Trái Đất” này sụp đổ hoàn toàn. Sau khi rừng biến mất, lượng carbon khổng lồ đã được cố định trong đá hàng triệu năm bỗng chốc được giải phóng trở lại khí quyển, tạo thành một vòng luẩn quẩn cực kỳ nguy hiểm.
Quan trọng hơn, việc rừng biến mất đồng nghĩa với việc Trái Đất mất đi “vùng đệm khí hậu” tự nhiên, khiến lượng carbon dioxide trong khí quyển duy trì ở mức cao trong một thời gian dài, làm các vụ phun trào núi lửa khó có thể giúp làm mát hành tinh.
Cái chết toàn diện và sự trỗi dậy của loài mới
Sự tàn khốc của thảm họa này vượt quá sức tưởng tượng. Dưới đại dương, 96% các loài sinh vật bị tuyệt chủng, bao gồm cả bọ ba thùy và hầu hết các loài san hô. Trên cạn, 70% động vật có xương sống biến mất, và các loài động vật một cung từng thống trị Trái Đất gần như tuyệt chủng, mở đường cho sự trỗi dậy mạnh mẽ của khủng long sau này.
Tuy nhiên, mấu chốt của sự tuyệt chủng này không chỉ là “cái chết nhiệt” do nhiệt độ quá cao, mà là sự sụp đổ hoàn toàn của chuỗi sinh thái. Sau khi rừng biến mất, các loài động vật ăn thực vật tuyệt chủng hàng loạt do thiếu thức ăn, kéo theo sự tuyệt chủng của các loài ăn thịt.
Trong lòng đại dương, sinh vật phù du biển giảm sút trầm trọng, phá vỡ toàn bộ chuỗi thức ăn. San hô và động vật thân mềm chết hàng loạt do axit hóa đại dương. Nhiệt độ cao khiến tốc độ trao đổi chất của sinh vật tăng vọt, nhưng nguồn cung cấp thức ăn lại giảm mạnh.
Các loài bò sát thời đó gặp khó khăn trong việc điều hòa thân nhiệt, và việc di chuyển trong môi trường hơn 40 độ C đã làm giảm đáng kể khả năng sinh sản của chúng. Các nhà khoa học thậm chí đã phát hiện ra nhiều hóa thạch động vật có dấu hiệu suy dinh dưỡng và cả bằng chứng về hành vi ăn thịt đồng loại.
Lời cảnh báo rùng mình cho hiện tại và tia hy vọng từ lịch sử
Thảm họa 252 triệu năm trước mang nhiều điểm tương đồng đáng sợ với cuộc khủng hoảng khí hậu mà nhân loại đang đối mặt ngày nay. Việc con người đốt nhiên liệu hóa thạch đã khiến nhiệt độ Trái Đất tăng 1,2°C so với thời kỳ tiền công nghiệp.
Một khi rừng mưa Amazon chuyển từ “bể chứa carbon” sang “nguồn carbon” do bị tàn phá, hàng chục tỷ tấn carbon dự trữ sẽ được giải phóng, làm trầm trọng thêm tình trạng nóng lên toàn cầu. Đáng lo ngại hơn, tốc độ phát thải carbon dioxide hiện tại của con người gấp 10 lần so với cuối kỷ Permi, và có thể mất nhiều thời gian hơn để hệ sinh thái này phục hồi hoàn toàn.
Tuy nhiên, lịch sử cũng mang lại một tia hy vọng. Vào cuối kỷ Permi, dù môi trường khắc nghiệt đã gây ra sự tuyệt chủng của hầu hết các sinh vật, nhưng một số ít loài bò sát và côn trùng chịu hạn vẫn sống sót và tiến hóa mạnh mẽ, trở thành các loài chính trong giai đoạn địa chất sau đó. Điều này cho thấy sự sống trên Trái Đất luôn có thể tái sinh từ đống tro tàn, thậm chí còn thịnh vượng hơn.
Bài học từ thảm họa Permi là rõ ràng: việc giảm phát thải carbon và bảo vệ rừng cùng hệ sinh thái biển là chìa khóa để ngăn chặn sự tái diễn của “siêu nhà kính”. Các dự án trồng rừng của Trung Quốc trong những năm gần đây đã cải thiện khả năng hấp thụ carbon của một số khu vực, và năng lượng tái tạo đang dần thay thế nhiên liệu hóa thạch truyền thống trên toàn thế giới.
Ngày nay, loài người đang đứng trước ngưỡng cửa của cuộc đại tuyệt chủng thứ sáu. Lựa chọn của mỗi người, mỗi quốc gia, đều ảnh hưởng trực tiếp đến số phận của hành tinh. Thảm họa 252 triệu năm trước đã cho chúng ta thấy sự mong manh của hệ thống sự sống trên Trái Đất, nhưng cũng mang lại sự an ủi về khả năng tái sinh của nó.
Chỉ bằng cách tôn trọng thiên nhiên và hành động quyết liệt ngay từ bây giờ, sự tồn tại của con người mới có thể kéo dài lâu dài trên ngôi nhà chung này. Hãy cùng thảo luận và đóng góp cho hành tinh quê hương của chúng ta, vì chỉ bằng cách nắm bắt hiện tại, chúng ta mới có thể mang lại cho Trái Đất hy vọng cho tương lai.
