Sa mạc Atacama của Chile được mệnh danh là nơi khô hạn nhất hành tinh, nhưng hàng nghìn năm trước, vùng đất khắc nghiệt này lại là mái nhà của nền văn minh Chinchorro, một cộng đồng săn bắt hái lượm sở hữu kỹ thuật ướp xác có niên đại sớm hơn cả người Ai Cập cổ đại.
Những xác ướp Chinchorro, với cơ thể khô quắt và khuôn mặt được bảo tồn nguyên vẹn, từ lâu đã là kho tư liệu quý giá giúp các nhà khoa học tìm hiểu về cuộc sống thời tiền sử. Thế nhưng một khám phá mới đây đã khiến giới nghiên cứu đặc biệt chú ý: bộ não của người Chinchorro nhỏ hơn đáng kể so với người Chile hiện đại.
Trong một nghiên cứu công bố trên tạp chí Scientific Reports, các nhà khoa học đã tiến hành chụp CT tổng cộng 68 hộp sọ của xác ướp Chinchorro, sau đó so sánh dữ liệu với chín nông dân cổ đại thời tiền Tây Ban Nha và 83 người Chile hiện đại.
Kết quả cho thấy thể tích nội sọ trung bình của người Chinchorro chỉ đạt 1.321,26 cm3, thấp hơn cả nhóm nông dân cổ đại và đặc biệt là thấp hơn rõ rệt so với mức 1.481,22 cm3 của người Chile ngày nay. Tính trung bình, bộ não của người hiện đại lớn hơn khoảng 12 phần trăm so với tổ tiên thời tiền sử.
Phát hiện này không chỉ phản ánh sự khác biệt về sinh lý học giữa các thời kỳ mà còn hé lộ câu chuyện dài về hoàn cảnh sống, dinh dưỡng và mức độ phát triển xã hội. Theo nhóm tác giả, người Chinchorro buộc phải sinh tồn trong một trong những môi trường tự nhiên khắc nghiệt nhất thế giới.
Khu vực họ cư trú gần như không có thực vật và động vật trên cạn, khiến nguồn dinh dưỡng phụ thuộc gần như hoàn toàn vào đại dương. Chính điều kiện sống thiếu thốn này có thể đã dẫn đến suy dinh dưỡng mạn tính, làm ảnh hưởng trực tiếp đến sự phát triển thể chất và trí tuệ.
Điều này càng được củng cố khi nhóm nghiên cứu phân tích mức chênh lệch về chiều cao cơ thể. Dựa trên dữ liệu hộp sọ và các phép tính liên quan, họ ước tính rằng đàn ông Chile hiện đại cao hơn trung bình 8,4 cm so với người Chinchorro, còn phụ nữ ngày nay cũng cao hơn khoảng 4,6 cm. Đây đều là những dấu hiệu quen thuộc của tình trạng dinh dưỡng kém trong những năm đầu đời, vốn được xem là giai đoạn quyết định cho sự phát triển não bộ.
Tuy nhiên, điều làm các nhà khoa học bất ngờ là sự chuyển dịch từ săn bắt hái lượm sang nông nghiệp ở thời tiền sử không tạo ra khác biệt lớn về thể tích não hoặc chiều cao. Chính thời kỳ hiện đại mới là giai đoạn đánh dấu sự tăng trưởng mạnh mẽ về tầm vóc và phát triển thể chất. Các số liệu lịch sử cho thấy chiều cao trung bình của phụ nữ Chile đã tăng từ 156,5 cm vào những năm 1860 lên đến 161,5 cm vào cuối thế kỷ 20. Sự thay đổi này diễn ra song song với những tiến bộ toàn diện về dinh dưỡng và y tế công cộng.
Các tác giả nghiên cứu nhấn mạnh rằng sự bùng nổ về tăng trưởng trong thế kỷ 20 gắn liền với việc tiêu thụ nhiều protein hơn, đặc biệt là protein từ sữa và thịt, đồng thời hưởng lợi từ môi trường sống vệ sinh hơn và hệ thống y tế hiệu quả hơn. Những yếu tố này kết hợp lại đã tạo điều kiện để não bộ phát triển tối ưu, đưa con người ngày nay đến gần hơn với kích thước và khả năng nhận thức lý tưởng.
Nhìn lại nền văn minh Chinchorro, những xác ướp của họ vẫn là minh chứng sống động cho khả năng thích nghi của con người trước thiên nhiên khắc nghiệt. Nhưng đồng thời, nghiên cứu mới này cũng nhắc nhở chúng ta rằng các yếu tố như dinh dưỡng, y tế và môi trường sống đóng vai trò quan trọng thế nào trong việc định hình sự phát triển của loài người. Từ kích thước não đến chiều cao cơ thể, mọi thay đổi đều là kết quả của hàng nghìn năm tiến hóa chậm rãi, phản ánh hành trình dài mà nhân loại đã trải qua để đạt đến mức sống hiện đại ngày nay.
Nếu được tiếp xúc sớm hơn với nguồn dinh dưỡng dồi dào hoặc sống trong một môi trường ít khắc nghiệt hơn, liệu bộ não của người Chinchorro có phát triển khác đi? Câu hỏi ấy vẫn còn bỏ ngỏ, nhưng rõ ràng, những xác ướp khô quắt giữa sa mạc Atacama vẫn còn nhiều câu chuyện chưa kể, đang chờ khoa học tiếp tục giải mã trong tương lai.
