Bắc Cực là nơi sinh sống của những loài động vật bền bỉ nhất hành tinh, và cáo Bắc Cực ( Vulpes lagopus ) là một ví dụ điển hình cho khả năng thích nghi phi thường đó. Loài vật này thường được biết đến với khả năng thay đổi màu lông theo mùa: trắng toát như tuyết vào mùa đông và chuyển sang xám đen khi hè về để lẩn trốn kẻ thù.
Tuy nhiên, tự nhiên luôn chứa đựng những ngoại lệ thú vị. Các nhà khoa học đã ghi nhận sự tồn tại của một biến thể hình thái đặc biệt được gọi là “cáo xanh” (blue morph).
Giải mã màu xanh bí ẩn
Thực tế, cái tên “cáo xanh” có thể gây hiểu lầm. Bộ lông của chúng không mang màu xanh dương như nước biển, mà thực chất là một tông màu nâu lạnh hoặc xám đá phiến (slate grey). Điểm đặc biệt nhất của biến thể này là chúng giữ nguyên màu sắc sẫm tối này quanh năm, không thay đổi theo mùa như những người anh em lông trắng của mình.
Về mặt phân bố địa lý, biến thể này không xuất hiện ngẫu nhiên. Nếu như ở sâu trong đất liền, tỷ lệ cáo xanh chỉ chiếm khoảng 1%, thì tại các khu vực ven biển hoặc hải đảo, con số này dao động từ 1% đến 5%.
Tại những vùng đất ít tuyết phủ và nhiều đá sỏi như bờ biển Iceland, Greenland hay quần đảo Aleutian, số lượng cáo xanh đặc biệt cao. Ở đây, bộ lông màu xám đá của chúng trở thành lớp ngụy trang hoàn hảo, giúp chúng hòa lẫn vào môi trường đất đá ven biển khắc nghiệt.
Nghịch lý về khả năng sinh tồn
Một nghiên cứu kéo dài 11 năm tại Na Uy, được công bố vào năm 2017, đã đem lại những phát hiện chấn động về sự sinh tồn của biến thể này. Trái ngược với suy đoán rằng bộ lông sẫm màu sẽ khiến chúng dễ bị phát hiện trên nền tuyết, kết quả cho thấy cáo xanh trưởng thành lại có xác suất sinh sản và tỷ lệ sống sót cao hơn so với cáo trắng.
Các tác giả của nghiên cứu lý giải rằng, tại khu vực khảo sát ở Na Uy, áp lực từ các loài săn mồi tự nhiên tương đối thấp. Khi mối đe dọa bị ăn thịt giảm đi, lợi thế ngụy trang của bộ lông trắng không còn là yếu tố sống còn duy nhất. Điều này cho phép những ưu thế khác về mặt sinh lý của biến thể màu xanh được phát huy.
Cụ thể, nghiên cứu chỉ ra rằng các cá thể cáo xanh non có khả năng chịu lạnh tốt hơn hẳn cáo trắng, dù chúng lại tỏ ra kém hơn trong việc chịu đựng nhiệt độ cao. Những dữ liệu này dẫn đến một kết luận quan trọng: màu lông tuy là đặc điểm nhận dạng nổi bật nhất, nhưng chính các yếu tố về hành vi và sinh lý ẩn sâu bên trong mới là chìa khóa quyết định sự sinh tồn của loài vật này giữa thiên nhiên hoang dã.
