Trong nhiều năm, giới khoa học đánh giá thấp trí thông minh của cá, thường dựa vào các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm không phản ánh đúng hành vi của chúng ngoài tự nhiên. Tuy nhiên, một nhóm nghiên cứu từ Đại học Wageningen (Hà Lan) mới đây đã phát triển một công cụ đơn giản, chi phí thấp cho phép quan sát quá trình học tập của cá trực tiếp tại sông, hồ và suối. Kết quả thu được gây bất ngờ.
Kiểm tra năng lực nhận thức của cá ngoài tự nhiên
Cá thông minh hơn nhiều so với những gì chúng ta từng nghĩ, nhưng hầu hết nghiên cứu trước đây đều diễn ra trong môi trường nhân tạo. Dù phòng thí nghiệm giúp kiểm soát điều kiện và khám phá tư duy của cá, môi trường phi tự nhiên có thể làm thay đổi hành vi và khả năng học tập của chúng.
Để có cái nhìn chân thực hơn, các nhà nghiên cứu Catarina Vila-Pouca và Alexander Kotrschal đã chế tạo một công cụ thực địa: một bảng cho ăn đơn giản cho phép cá đẩy lệch các đĩa để lấy thức ăn mà không cần bắt giữ hay nhốt chúng.
“Chúng tôi tìm kiếm giải pháp triển khai được ở mọi nơi, từ ao nông đến sông chảy xiết” , tiến sĩ Catarina Vila-Pouca giải thích. “Bằng cách để cá đưa ra lựa chọn độc lập, chúng ta hiểu chính xác hơn nhiều về quá trình học tập của chúng” .
Thiết bị được thử nghiệm trên cá bảy màu (Poecilia reticulata) ở Trinidad, và cá gai chín gai (Pungitius pungitius) tại Hà Lan. Những con cá thể dần cải thiện độ chính xác khi chọn đĩa chứa thức ăn – mức độ tiến bộ tương đồng với kết quả từ phòng thí nghiệm.
Nghiên cứu còn tiết lộ chiến lược xã hội thú vị: trong khi một số cá thể chủ động phát hiện nguồn thức ăn (“kẻ khám phá”), số khác tận dụng thành quả này (“kẻ cơ hội”).
Thúc đẩy hiểu biết về trí thông minh của cá
Theo ông Alexander Kotrschal, phương pháp mới mở ra cánh cửa quan trọng để nghiên cứu nhận thức ở cá: “Quan sát động vật trong môi trường sống tự nhiên giúp chúng ta ghi nhận hành vi xác thực. Điều này không chỉ nâng cao hiểu biết về tiến hóa nhận thức, mà còn có ý nghĩa đối với công tác bảo tồn và phúc lợi động vật” .
Thiết bị có chi phí thấp, dễ điều chỉnh cho các loài cá khác nhau và phù hợp để nghiên cứu học tập xã hội lẫn trí nhớ. Các nhà khoa học kỳ vọng sáng chế đơn giản này sẽ thúc đẩy đáng kể lĩnh vực nghiên cứu nhận thức ở cá.
