Giữa cuộc chiến thuế quan Mỹ-Trung đang diễn ra hết sức căng thẳng hai bên bờ Thái Bình Dương, bên dưới những thảm cỏ, bãi đất trống và sân vườn bê tông ở Mỹ, có một cuộc chiến khác cũng diễn ra khốc liệt không kém.
Một loài kiến kim Trung Quốc xâm nhập vào Hoa Kỳ từ thập niên 1930, nhưng đã ẩn mình chờ thời trong suốt 90 năm, bây giờ đột nhiên trỗi dậy và bật chế độ xâm chiếm.
Từ những khúc gỗ mục ở bìa rừng, những con kiến này đang tiến công vào gốc cây cổ thụ trong công viên quốc gia. Chúng hành quân trên vỉa hè, tiến tới cả sân bóng và căng tin trường học.
Trên đường đi, những con kiến này sẵn sàng đụng độ và giết chết bất kỳ đàn kiến bản địa nào ở Mỹ. Tệ hơn cả, chúng đang ngày càng tiến sát đến nhà bếp của loài người, khi đã có những báo cáo loài kiến kim Trung Quốc xuất hiện bên ngoài khu dân cư.
Các chuyên gia côn trùng học ở Mỹ và cả Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ cảnh báo người dân phải hết sức cẩn thận, vì những vết đốt của loài kiến này có thể gây ra nhiều vấn đề, từ ngứa ngáy, sưng tấy cho đến sốc phản vệ và tử vong.
“Chúng tôi hiện đang coi đây là loài gây hại nghiêm trọng về mặt y tế”, Dan Suiter, giáo sư danh dự về côn trùng học đô thị tại Đại học Georgia, cho biết.
Nhưng kiến kim Trung Quốc là gì?
Kiến kim Trung Quốc có danh pháp khoa học là Brachyponera chinensis. Đó là một loài kiến có kích cỡ trung bình, với cơ thể dài từ 5,0 đến 6,5 mm. Ở kích thước này, chúng nhỏ hơn kiến thợ mộc (Camponotus spp) và kiến gỗ (Formica spp.) nhưng lớn hơn kiến Argentina (Linepithema humile) và kiến nhà (Tapinoma sessile ).
Trong loài kiến kim Trung Quốc, kiến thợ và kiến chúa có kích thước và ngoại hình tương đối giống nhau. Các cá thể dài và mảnh, có màu nâu sẫm đến đen, với chân và hàm dưới có màu nâu nhạt hoặc màu cam.
Kiến kim Trung Quốc thích làm tổ ở những nơi ẩm ướt như bên trong các khúc gỗ mục nát, lá rụng, bên dưới đá tảng hoặc trong đất tơi xốp. Thế nhưng chúng cũng sẽ làm tổ trong các công trình nhân tạo của con người, như xung quanh hệ thống phun nước và bên trong các khe hở trên vỉa hè.
Kích thước đàn kiến kim Trung Quốc có thể dao động từ tương đối nhỏ (hàng chục cá thể) đến tương đối lớn (hàng nghìn cá thể). Lãnh thổ của đàn kiến vì thế cũng rất đa dạng, từ một số tổ xung quanh một gốc cây duy nhất cho đến một số tổ liên hợp trên một diện tích rộng của nền rừng.
“Một số tổ” có nghĩa là đàn kiến kim Trung Quốc sẽ có nhiều tổ. Chúng cũng là loài kiến “đa thê” nghĩa là các tổ có nhiều kiến chúa cùng lúc.
Về nguồn thức ăn, kiến kim Trung Quốc dường như thích ăn mối. Chúng thường tổ chức các cuộc tấn công vào tổ mối để bắt mối non và trứng mối làm thức ăn. Nhưng loài này cũng đã được phát hiện là ăn xác thối trên nhiều loại động vật chân đốt và động vật không xương sống khác như ruồi hạc, dế, gián, bọ cánh cứng, châu chấu, nhện, rết, giun đất và các sinh vật chết khác.
Bây giờ, chúng đang chuyển hướng sang ăn cả đồ ngọt có đường của con người, ví dụ như thạch, kẹo, hoa quả thừa mà chúng tìm được xung quanh khu cư trú của loài người, hoặc bên trong thùng rác.
Cuộc xâm lăng nước Mỹ của kiến kim Trung Quốc
Đúng như tên gọi, kiến kim Trung Quốc không phải một loài bản địa ở Mỹ. Loài kiến này ban đầu chỉ sống ở Châu Á, bao gồm Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc. Thế nhưng, không rõ tại sao mà trong thập niên 1930, kiến kim Trung Quốc có thể xuất hiện tại Mỹ, một lục địa hoàn toàn mới cách quê hương của chúng nửa vòng Trái Đất và một đại dương bao la.
Các nhà sinh thái học cho rằng một vài con kiến kim Trung Quốc ban đầu đã đi nhờ tàu chở hàng của con người để đến các bến cảng. Tại đây, chúng thể hiện một đặc điểm sinh tồn vô cùng khủng khiếp của mình: giao phối cận huyết.
Một số lượng ít kiến kim Trung Quốc có khả năng giao phối cận huyết với nhau, và một tổ của chúng thường có nhiều kiến chúa, cả hai đặc điểm đều giúp dân số loài của chúng gia tăng rất nhanh chóng. Đó là chưa kể các đàn kiến mới liên tục được bổ sung thông qua các chuyến tàu vận tải trong suốt hàng thập kỷ.
Dần dần, kiến kim Trung Quốc ở Mỹ đã đạt được tới mức độ đa dạng di truyền đủ để thiết lập quần thể. Chúng bắt đầu tràn vào các cánh rừng ở đông nam nước Mỹ, đánh bật các loài kiến bản địa ở đó. Chẳng hạn, một nghiên cứu cho thấy hễ khu vực nào có kiến kim Trung Quốc thì quần thể kiến Aphaenogaster rudis địa phương sẽ bị suy giảm tới 96%.
Loài kiến ngoại lai này có thể áp đảo kiến bản địa Mỹ vì độ phàm ăn, môi trường sống rộng và khả năng thích nghi cực kỳ tốt. Một nghiên cứu ở bang North Carolina cho thấy kiến kim Trung Quốc giờ đã đông hơn tất cả các loài bản địa ở hầu hết các khu vực lấy mẫu.
Kiến kim Trung Quốc và sự lan rộng ở Mỹ qua từng giai đoạn.
Nhưng dù cho chúng hung hăng đến vậy, các nhà khoa học chưa rõ tại sao trong suốt 90 năm, loài kiến này chỉ khu trú ở khu vực đông nam Hoa Kỳ mà không lan ra các tiểu bang khác ở nước Mỹ. Có vẻ như chúng cũng biết ẩn mình chờ thời, chờ biến đổi khí hậu khiến Trái Đất nóng lên làm tăng nền nhiệt ở các vĩ độ phía bắc nước Mỹ.
Khi đó, kiến kim Trung Quốc có thể thoát khỏi căn cứ phía nam ấm áp của chúng, để di chuyển tới vùng New England, Trung Tây, và thậm chí lan lên tận phía bắc. Đến thời điểm hiện tại, các tiểu bang đã báo cáo sự hiện diện của loài kiến này bao gồm North Carolina, cũng như Alabama, Florida, Georgia, South Carolina, Tennessee, Virginia, Connecticut và New York.
Đe doạ hệ sinh thái và cả con người
Giống như bất kỳ một loài xâm lấn ngoại lai nào khác, sự có mặt của kiến kim Trung Quốc tạo ra một mối đe dọa nghiêm trọng với hệ sinh thái ở Hoa Kỳ. Chúng đang trực tiếp giết chết các loài kiến bản địa khác, trong các cuộc chiến tranh giành lãnh thổ, và cũng gián tiếp đe dọa quần thể kiến bản địa bằng việc chiếm lấy nguồn thức ăn của chúng.
Điều đáng nói là khi kiến kim Trung Quốc tiêu diệt các loài bản địa hoặc làm giảm số lượng của chúng, loài kiến này không tiếp quản nhiệm vụ của kiến Mỹ, như phát tán hạt giống hoặc săn bắt sâu bệnh trong rừng.
Chúng chỉ đơn giản xuất hiện và ăn hại.
Kiến kim Trung Quốc đang xâm nhập các công trình của con người.
Điều phiền toái thứ hai mà kiến kim Trung Quốc đang gây ra tại Mỹ là khả năng xâm nhập vào nhà ở của chúng. Hiện tại, đã có những vụ báo cáo về loài kiến này ăn cắp thức ăn từ căng tin trường học, bếp ăn dân cư và không loại trừ khả năng chúng đã tiến vào nhà riêng của nhiều người.
Kiến kim Trung Quốc trong tự nhiên không tấn công con người, tuy nhiên, các chuyên gia côn trùng học ở Mỹ cho biết điều này sẽ nhanh chóng thay đổi, khi môi trường sống của chúng bắt đầu chồng lấn lên ngôi nhà của họ.
“Bình thường chúng không hung dữ, nhưng chúng sẽ đốt bạn nếu chúng chui vào quần áo của bạn”, giáo sư Dan Suiter nói.
Nọc của kiến kim Trung Quốc được đánh giá là khá độc, vì nó có khả năng gây đau đớn, sưng tấy và dị ứng cao hơn cả vết đốt của ong mật. Do đó, Bộ nông nghiệp Hoa Kỳ đã phải khuyến cáo những người bị dị ứng với vết đốt của côn trùng nên đặc biệt cẩn thận khi ở trong khu vực có kiến kim Trung Quốc.
Giáo sư Dan Suiter cho biết chỉ riêng năm ngoái, ông đã được báo cáo về 3 trường hợp bị kiến kim Trung Quốc đốt dẫn đến sốc phản vệ. Đây là một tình trạng nguy hiểm có thể đe dọa đến tính mạng, với các triệu chứng như: khó thở; sưng môi, lưỡi và cổ họng; thở khò khè; nổi mề đay; da xanh xao; lú lẫn; tiêu chảy và nôn mửa, hạ huyết áp, chóng mặt, ngất xỉu…
Sốc phản vệ được coi là trường hợp cấp cứu y tế, cần được điều trị tại bệnh viện càng sớm càng tốt.
Người Mỹ được khuyến cáo hãy phòng thủ
Điều đáng nói, Bộ Nông nghiệp Hoa Kỳ cho biết hiện họ chưa có bất kỳ phương án nào để khoanh vùng, tiêu diệt và đẩy lùi kiến kim Trung Quốc có hiệu quả. Vì loài kiến này thuộc họ Brachyponera, các nhà khoa học Mỹ nghĩ một số loại thuốc diện kiến gốc protein sẽ có tác dụng.
Người dân sống trong khu vực phát hiện kiến kim Trung Quốc được hướng dẫn sử dụng các loại thuốc diệt có nhãn hiệu Extinguish Plus, Advion Fire Ant Bait, Optigard hoặc Maxforce FG. Và có một mẹo vặt để phát hiện loài kiến kim Trung Quốc rất hiệu quả là chúng không có khả năng bò trên kính.
Nếu nghi ngờ một con kiến trong nhà mình là kiến kim Trung Quốc, bạn có thể bắt nó, bỏ vào một chiếc lọ thủy tinh. Nếu là các loài kiến khác, chúng sẽ có khả năng trèo lên thành lọ, nhưng kiến kim Trung Quốc sẽ thực hiện một vài nỗ lực vô ích để trèo lên trước khi tự giam mình ở đáy lọ.
Bây giờ, trong trường hợp xấu nhất, nếu ai đó phát hiện ra kiến kim Trung Quốc trong nhà mình, mà mọi nỗ lực xịt thuốc đẩy lùi không hiệu quả, điều tiếp theo họ được khuyến cáo là nên mua bút EpiPen dự trữ.
Giáo sư Dan Suiter cho biết hiện không có phương pháp khoa học nào có thể dự đoán việc ai sẽ bị phát triển triệu chứng sốc phản vệ nghiêm trọng sau khi bị kiến kim Trung Quốc đốt. Do đó, ông khuyến cáo bất kỳ ai có tiền sử dị ứng với vết côn trùng cắn nên mang theo bút EpiPen bên mình.
Những chiếc bút chứa adrenaline giải phóng nhanh này có tác dụng kháng tác nhân gây dị ứng, làm thư giãn cơ trơn của đường hô hấp, làm tăng nhịp tim, làm giãn mạch máu, và giảm sưng.
Chúng chuyên dùng để đối phó với tình trạng sốc phản vệ. Vì vậy, những người Mỹ có tiền sử dị ứng nặng được khuyên nên dự trữ EpiPen bên mình. Chúng có thể sẽ cứu tính mạng họ – trong bối cảnh một quân đoàn kiến hoàn toàn mới, mang trên mình một nọc độc hoàn toàn mới, đang diễu hành vào khu phố cũ nhà mình.
