Trong nhiều thập kỷ, câu chuyện về cái chết ở nước Mỹ vẫn xoay quanh hai lựa chọn quen thuộc là chôn cất trong quan tài hoặc hỏa táng bằng lửa. Thế nhưng, giữa bối cảnh biến đổi khí hậu và những lo ngại ngày càng tăng về tác động môi trường từ các nghi thức tang lễ truyền thống, một phương pháp mới đang l quietly len lỏi vào nhận thức công chúng: hỏa táng bằng nước, hay còn gọi là thủy phân kiềm.
Dù còn xa lạ với phần đông người Mỹ, nhưng cách xử lý thi thể này đã bất ngờ thu hút sự chú ý khi Tổng giám mục Desmond Tutu, biểu tượng chống chủ nghĩa apartheid và người giành giải Nobel Hòa Bình năm 1984, chọn nó làm phương thức an táng cuối cùng của mình. Chính sự lựa chọn có tính biểu tượng đó đã mở ra cuộc thảo luận rằng liệu đây có thể là tương lai của ngành tang lễ Mỹ hay không.
Vào lúc 9 giờ tối đầu năm mới, Samantha Sieber, phó chủ tịch nghiên cứu tại Bio-Response Solutions, đang ở nhà mặc đồ ngủ thì bất ngờ nhận được cuộc gọi từ BBC World News. Họ cần cô giải thích trực tiếp trên sóng truyền hình về aquamation, thuật ngữ dùng để chỉ thủy phân kiềm.
Tutu qua đời và báo chí thế giới ngay lập tức chú ý đến nguyện vọng của ông về một tang lễ thân thiện hơn với môi trường. Sieber kể lại rằng cô phải vội đưa con và chó xuống tầng hầm rồi ngồi trước máy quay để giải thích về công nghệ mà công ty cô đang dẫn đầu. Đó là một thời khắc mà cô tin rằng phương pháp an táng bằng nước bắt đầu được cả thế giới nhìn nhận nghiêm túc hơn.
Máy thủy phân kiềm tại White Rose Aqua Cremation ở Escondido, California.
Về bản chất, thủy phân kiềm sử dụng hỗn hợp gồm 95 phần trăm nước và 5 phần trăm natri hydroxit, đưa vào khoang thép không gỉ và được đun nóng, nhằm đẩy nhanh quá trình phân hủy tự nhiên của cơ thể. Có hai dạng quy trình: một dạng dùng nhiệt độ thấp kéo dài 14 đến 16 giờ, dạng khác dùng nhiệt cao hơn lên tới khoảng 150 độ C, giúp rút ngắn thời gian xuống còn 4 đến 6 giờ.
Trong quá trình này, các mô cơ thể bị phá vỡ thành hỗn hợp lỏng vô trùng chứa axit amin, muối, đường và xà phòng. Hỗn hợp này được đưa vào hệ thống cống thải như nước thải thông thường, trong khi phần xương được giữ lại, sấy khô và nghiền thành dạng bột mịn, sau đó được trao lại cho gia đình giống như tro cốt trong hỏa táng bằng lửa.
Dù xuất hiện trước công chúng hơn mười năm, nhưung thủy phân kiềm vẫn là phương pháp hiếm gặp trong tang lễ Mỹ. Dù đã được cấp phép tại 26 tiểu bang, phần lớn người dân Mỹ vẫn chưa quen với khái niệm này.
Tuy nhiên, sự lựa chọn của những nhân vật có tầm ảnh hưởng lớn như Desmond Tutu đang khiến dư luận phải suy nghĩ lại. Nhiều chuyên gia cho rằng nước Mỹ đã quá muộn trong việc tìm kiếm giải pháp an táng bền vững hơn, trong bối cảnh chôn cất bằng quan tài và hỏa táng bằng lửa đã tồn tại hàng thập kỷ nhưng lại gây ảnh hưởng đáng kể đến môi trường.
Sơ đồ quá trình thủy phân kiềm.
Thủy phân kiềm thực ra không phải phát minh mới. Bằng sáng chế đầu tiên xuất hiện từ năm 1888, khi Amos Herbert Hobson phát hiện rằng đun nóng hài cốt động vật với chất kiềm có thể tạo ra gelatin và phân bón.
Nhưng phải đến thế kỷ 20, các nhà nghiên cứu tại Đại học Y Albany, gồm Gordon I. Kaye và Peter B. Weber, mới phát triển công nghệ hiện đại dựa trên nguyên lý này để xử lý xác động vật thí nghiệm, đặc biệt là những cá thể nhiễm phóng xạ. Sau khi chứng minh được tính an toàn và hiệu quả, hai ông đã phát minh ra thiết bị đầu tiên dùng thủy phân kiềm cho mục đích y tế, đặt nền móng cho việc ứng dụng lên hài cốt người.
Thập niên 1990 và 2000 chứng kiến sự phát triển mạnh của các hệ thống thủy phân kiềm do Kaye và Weber chế tạo. Sau khi công ty ban đầu giải thể, các kỹ sư và nhà quản lý tiếp tục thành lập Bio-Response Solutions và Resomation Ltd., hiện là hai nhà sản xuất hàng đầu thế giới về thiết bị hỏa táng bằng nước.
Bước ngoặt thật sự diễn ra vào năm 2011, khi giám đốc nhà tang lễ Jeff Edwards tại Ohio trở thành người đầu tiên đưa thủy phân kiềm vào dịch vụ tang lễ cho công chúng. Ông nhanh chóng thu hút sự chú ý, nhưng cũng phải đối mặt với phản ứng dữ dội từ cơ quan quản lý.
Sau 19 ca xử lý, Edwards bị buộc phải dừng hoạt động vì tiểu bang chưa có quy định cụ thể. Edwards khởi kiện, nhưng tòa phán rằng quyền quyết định thuộc về cơ quan quản lý. Từ đó đến nay, Ohio vẫn cấm xử lý hài cốt bằng thủy phân kiềm, buộc nhà tang lễ của Edwards phải chuyển thi thể sang Missouri để thực hiện dịch vụ.
Trong khi đó, tại Oregon, giám đốc nhà tang lễ Morris Pearson đã thực hiện hơn 1.700 ca từ năm 2013, và phương pháp này hiện chiếm hơn một nửa tổng số dịch vụ của ông. Pearson thừa nhận rằng hầu hết các nhà làm luật cảm thấy khó chấp nhận việc đưa nước thải từ quá trình xử lý vào hệ thống cống.
Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu cho thấy chất thải này hoàn toàn vô trùng và thậm chí còn hỗ trợ vi khuẩn có lợi trong quy trình xử lý nước thải đô thị. Một số cơ quan còn thừa nhận nó có thể giúp giảm chi phí vận hành.
Không chỉ an toàn, thủy phân kiềm còn được xem là phương pháp an táng có tác động môi trường thấp nhất hiện nay. Chỉ riêng ngành hỏa táng bằng lửa tại Mỹ được cho là thải ra 360.000 tấn CO2 mỗi năm, cùng với thủy ngân từ răng và nhiều chất độc khác. Trong khi đó, chôn cất truyền thống tiêu tốn hàng triệu feet gỗ cứng, hàng ngàn tấn kim loại và hàng triệu tấn bê tông mỗi năm.
Thủy phân kiềm chỉ sử dụng khoảng 10 phần trăm năng lượng so với hỏa táng bằng lửa và không tạo ra khí thải nhà kính. Hơn nữa, quy trình này có khả năng phân hủy các hóa chất tồn dư trong cơ thể, bao gồm thuốc hóa trị và formaldehyde dùng trong ướp xác, thứ mà mỗi năm người Mỹ chôn xuống đất khoảng 800.000 gallon.
Theo Barbara Kemmis, giám đốc điều hành Hiệp hội Hỏa táng Bắc Mỹ, thủy phân kiềm tuy chỉ chiếm chưa đến 0,1 phần trăm trong tổng số ca xử lý thi thể ở Mỹ, nhưng tốc độ tăng trưởng của nó vượt xa hỏa táng bằng lửa trong giai đoạn đầu phát triển. Kemmis cho rằng sự chấp nhận phương pháp này chỉ còn là vấn đề thời gian khi các tiểu bang dần bổ sung quy định và người dân trở nên quen thuộc hơn. Trên thị trường, nhiều công ty đã gán nhãn phương pháp này là hỏa táng bằng nước nhằm nhấn mạnh sự tương đồng về kết quả cuối cùng, dù quy trình hoàn toàn khác biệt.
Những người từng chứng kiến sự thay đổi của ngành tang lễ Mỹ tin rằng câu chuyện của thủy phân kiềm có thể lặp lại lịch sử của hỏa táng bằng lửa. Từ chỗ bị nghi ngờ, phản đối, rồi dần trở nên phổ biến đến mức chiếm hơn 50 phần trăm vào năm 2016, hỏa táng bằng lửa cho thấy rằng các nghi thức tang lễ không phải thứ bất biến. Khi người Mỹ quan tâm nhiều hơn đến môi trường, chi phí và sự lựa chọn cá nhân, hỏa táng bằng nước hoàn toàn có thể trở thành lựa chọn mới cho thế hệ tương lai.
Dù vậy, hành trình phía trước của phương pháp này vẫn còn nhiều rào cản. Rào cản lớn nhất có lẽ không phải là công nghệ, mà là tâm lý. Nhiều người vẫn cảm thấy khó chấp nhận ý tưởng đưa thi thể người thân vào một hệ thống máy móc để rồi phần chất lỏng được thải xuống cống. Nhưng những người ủng hộ tin rằng khi hiểu rõ bản chất của quy trình và lợi ích môi trường mà nó mang lại, xã hội sẽ sớm vượt qua cảm giác e dè ban đầu. Và nếu điều đó xảy ra, có thể một ngày nào đó, hỏa táng bằng nước sẽ không còn là lựa chọn lạ lẫm, mà trở thành phương pháp an táng phổ biến trong đời sống người Mỹ.
