LES-1 (Lincoln Experimental Satellite-1) được phóng lên từ Mũi Canaveral, Florida, vào ngày 11/2/1965, là một phần trong chương trình vệ tinh thông tin quân sự do Phòng thí nghiệm Lincoln thuộc Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) phối hợp với Không quân Hoa Kỳ thực hiện.
Dự án này ra đời chỉ hai năm sau Dự án West Ford, một nỗ lực táo bạo nhằm thiết lập hệ thống truyền thông không gian dựa trên phản xạ tín hiệu vô tuyến. Với LES-1 và người anh em song sinh LES-2, các nhà khoa học kỳ vọng tạo ra nền tảng cho các hệ thống truyền thông vệ tinh quân sự trong tương lai, sử dụng băng tần X, đây là một công nghệ cực kỳ tiên tiến vào thời điểm đó.
Tuy nhiên, LES-1 không có một khởi đầu suôn sẻ. Ngay sau khi được phóng lên quỹ đạo, vệ tinh gặp lỗi nghiêm trọng trong hệ thống dây điện khiến nó không thể rời khỏi quỹ đạo tròn như dự kiến. Sau vài năm hoạt động chập chờn, đến năm 1967, LES-1 hoàn toàn ngừng phát sóng và được coi là mất liên lạc vĩnh viễn.
LES-1 (Lincoln Experimental Satellite-1) là vệ tinh liên lạc đầu tiên trong chương trình Vệ tinh Thí nghiệm Lincoln của Không quân Hoa Kỳ, được phóng vào ngày 11 tháng 2 năm 1965.
Trong khi đó, vệ tinh LES-2 (phóng vài tháng sau) hoạt động ổn định và đạt được hầu hết mục tiêu thử nghiệm. LES-1 từ đó chỉ còn là một “mảnh rác vũ trụ” trôi dạt trong không gian, quay đều quanh Trái Đất suốt hàng chục năm mà không ai chú ý.
Thế rồi, vào năm 2013 (gần nửa thế kỷ sau) một điều khó tin xảy ra. Phil Williams, một nhà thiên văn vô tuyến nghiệp dư sống ở Cornwall (Anh), trong lúc quét bầu trời, bất ngờ bắt được một tín hiệu lặp lại mỗi bốn giây, phát ra từ một nguồn rất quen thuộc. Khi kiểm tra kỹ, ông phát hiện tần số và đặc tính tín hiệu này trùng khớp với LES-1, vệ tinh đã “chết” từ năm 1967.
Theo mô tả của Williams, tín hiệu phát ra yếu dần rồi tắt ngúm trong chu kỳ bốn giây, trước khi lại bật lên lần nữa. Ông cho rằng LES-1 đang lộn nhào đều đặn trong không gian, và mỗi vòng xoay khiến các tấm pin mặt trời tạm thời bị che khuất, làm điện áp dao động. Kết quả là tín hiệu phát đi nghe như một nhịp đập lặp đi lặp lại, rùng rợn và đầy bí ẩn. “Nó giống như tiếng tim đập của một thứ đã chết nhưng bỗng sống lại”, Williams mô tả.
LES-1, không còn phát tín hiệu nào nữa, nhưng vẫn tiếp tục quay quanh Trái Đất trong gần nửa thế kỷ. Nhưng vào năm 2013, một nhà thiên văn vô tuyến nghiệp dư ở Cornwall, Anh, đã bắt được một tín hiệu chỉ có thể đến từ LES-1. Nó đã trở thành cái được gọi là “vệ tinh thây ma” – những vệ tinh (đôi khi một cách bí ẩn) lại hoạt động trở lại.
Thông tin này nhanh chóng thu hút sự chú ý của các chuyên gia tại Phòng thí nghiệm Lincoln, đơn vị từng thiết kế LES-1. Một nhóm kỹ sư và nhà nghiên cứu đã thiết lập hệ thống theo dõi chuyên dụng để ghi lại tín hiệu của vệ tinh mỗi khi nó bay qua khu vực trường đại học. Họ xác nhận rằng LES-1 thực sự đang hoạt động trở lại (dù không ổn định) sau gần 50 năm im lặng.
“LES-1 là một trong những vệ tinh cổ nhất còn tồn tại trên quỹ đạo, và là biểu tượng cho lịch sử phát triển công nghệ thông tin vệ tinh (SATCOM) của chúng tôi”, ông Navid Yazdani, trưởng nhóm Hệ thống và Vận hành SATCOM Tiên tiến tại Phòng thí nghiệm Lincoln cho biết. “Việc nó vẫn phát tín hiệu sau ngần ấy năm là điều đáng kinh ngạc. LES-1 đã giới thiệu nhiều kỹ thuật mới cho thời đại đó, và dù sớm gặp trục trặc, những bài học từ nó đã giúp cải thiện thiết kế của các thế hệ vệ tinh sau này, cả trong lĩnh vực quân sự lẫn dân sự”.
Câu hỏi được đặt ra là: tại sao vệ tinh đã “chết” suốt nửa thế kỷ lại có thể tự hoạt động trở lại? Các chuyên gia cho rằng có thể LES-1 đã bị đoản mạch do pin hoặc mạch điện xuống cấp theo thời gian khiến năng lượng từ các tấm pin mặt trời không còn đi qua bộ lưu trữ mà được truyền thẳng đến máy phát. Khi đó, chỉ cần vệ tinh quay hướng tấm pin về phía Mặt Trời, nó sẽ có đủ điện để phát tín hiệu, rồi tắt đi khi xoay mặt khác.
Vào tháng 12 năm 2012, một nhà thiên văn nghiệp dư đã phát hiện tín hiệu của LES-1 và phát hiện ra nó đã tự động phát lại tín hiệu.
Hiện tượng này không phải hoàn toàn độc nhất, nhưng hiếm gặp đến mức được gọi bằng một cái tên riêng: “vệ tinh thây ma” (zombie satellite), dùng để chỉ những vệ tinh từng mất liên lạc với Trái Đất nhưng bất ngờ hồi sinh sau nhiều năm, đôi khi không rõ lý do. Ngoài LES-1, một số vệ tinh khác trong quá khứ cũng từng có “hành vi ma quái” tương tự, như Telstar 401 hay IMAGE của NASA.
Ngày nay, LES-1 vẫn đang trôi trên quỹ đạo Trái Đất, tiếp tục gửi những tín hiệu yếu ớt đôi khi chỉ là vài âm thanh nhiễu loạn về hành tinh xanh. Dù không còn bất kỳ chức năng thực tế nào, LES-1 vẫn được các nhà nghiên cứu coi là một “chứng nhân” độc đáo cho kỷ nguyên đầu tiên của thông tin vũ trụ.
Từ một cỗ máy bị lãng quên giữa không gian, LES-1 đã trở thành biểu tượng cho sự bền bỉ và bí ẩn của công nghệ, minh chứng rằng đôi khi, ngay cả trong vũ trụ lạnh lẽo, quá khứ vẫn có thể bất ngờ lên tiếng.
