Đó là bệnh Chagas , một căn bệnh truyền nhiễm do ký sinh trùng có thể gây chết người, và theo các chuyên gia, nó đang trở thành cuộc khủng hoảng sức khỏe cộng đồng thầm lặng mà người Mỹ chưa kịp nhận ra.
Theo Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) , trong báo cáo công bố vào tháng 9/2025, bệnh Chagas vốn từng được coi là đặc hữu ở Mỹ Latinh nay đã được xác nhận là bệnh đặc hữu tại Hoa Kỳ , với số ca nhiễm tăng lên ở nhiều bang, đặc biệt là miền Nam.
Kẻ truyền bệnh là loài bọ xít hôn (còn gọi là bọ triatomine ), một loại côn trùng hút máu được tìm thấy ở 32 bang trên khắp nước Mỹ. Cái tên nghe có vẻ lãng mạn, nhưng “nụ hôn” của chúng thực sự có thể gây chết người.
Bọ xít hôn thường tấn công vào ban đêm, cắn vào mặt hoặc tay người đang ngủ, rồi thải phân gần vết cắn. Chính trong phân đó chứa ký sinh trùng Trypanosoma cruzi, tác nhân gây ra bệnh Chagas. Khi người hoặc động vật gãi vết ngứa, ký sinh trùng dễ dàng xâm nhập vào cơ thể qua da bị tổn thương hoặc qua niêm mạc. Ngoài ra, bệnh còn có thể lây qua đường máu, ghép tạng hoặc truyền từ mẹ sang con .
Không chỉ đe dọa con người, bệnh Chagas còn tấn công các loài vật nuôi và động vật hoang dã , trong đó chó là đối tượng bị ảnh hưởng nhiều nhất. Chúng có thể bị nhiễm bệnh khi ăn phải bọ xít hoặc bị cắn mà không hề hay biết.
Tiến sĩ Brad Ryan , bác sĩ thú y chuyên về động vật hoang dã và y tế công cộng, cảnh báo rằng loài bọ này “không phân biệt đối xử” khi chọn vật chủ: “Chúng chỉ cần máu. Chúng có thể lây nhiễm cho dơi, ếch, dế, chó, mèo, thậm chí cả người. Điều kinh khủng là chúng cắn bạn rồi thải phân ngay tại đó, một ‘nụ hôn’ thực sự chết người”.
Sau khi xâm nhập vào cơ thể, ký sinh trùng T. cruzi tấn công các tế bào cơ tim, mạch máu và hệ tiêu hóa , sinh sôi bên trong cho đến khi làm tế bào vỡ ra, rồi lan rộng khắp cơ thể. Quá trình này gây ra những tổn thương mô nghiêm trọng và phản ứng viêm kéo dài , là nguyên nhân chính dẫn đến các biến chứng chết người.
Bệnh Chagas thường tiến triển qua hai giai đoạn : cấp tính và mãn tính. Ở giai đoạn cấp tính, đa số người bệnh không có triệu chứng rõ ràng , chỉ cảm thấy mệt mỏi, sốt nhẹ hoặc sưng hạch – những biểu hiện rất dễ bị nhầm với cảm cúm. Một dấu hiệu đặc trưng hiếm gặp là sưng một bên mí mắt , gọi là dấu hiệu Romana . Ở chó, giai đoạn này cũng diễn ra âm thầm với biểu hiện mơ hồ như chán ăn, sốt nhẹ, mệt mỏi, nướu nhợt nhạt , và có thể có nôn hoặc tiêu chảy .
Khi bệnh tiến sang giai đoạn mãn tính, thường sau nhiều năm hoặc thậm chí nhiều thập kỷ, ký sinh trùng ẩn náu trong mô tim và hệ tiêu hóa, âm thầm tàn phá cơ thể. Ở người, khoảng 20-30% ca nhiễm tiến triển thành bệnh cơ tim Chagas , dẫn đến loạn nhịp tim, suy tim sung huyết, đột quỵ và thậm chí đột tử . Một số bệnh nhân còn bị phình đại tràng hoặc phình thực quản , gây táo bón nặng và khó nuốt.
Đối với chó, bệnh thường diễn tiến nhanh và dữ dội hơn , chỉ vài tuần sau khi nhiễm. Chúng dễ bị viêm cơ tim mãn tính , tim to bất thường và suy tim, nhiều trường hợp đột tử mà chủ nuôi không kịp phát hiện. Theo tiến sĩ Ryan, “đôi khi, dấu hiệu đầu tiên và duy nhất mà chúng ta thấy chính là con chó gục xuống và chết đột ngột”.
Việc chẩn đoán bệnh Chagas ở cả người và vật nuôi là một thách thức. Ở người, ký sinh trùng chỉ xuất hiện trong máu ở giai đoạn sớm, sau đó “ẩn náu” trong mô, khiến việc phát hiện qua xét nghiệm thông thường trở nên khó khăn. Bác sĩ phải dựa vào xét nghiệm PCR hoặc xét nghiệm kháng thể để xác định.
Trong khi đó, ở thú nuôi, việc chẩn đoán còn phức tạp hơn do bệnh tiến triển âm thầm. Tuy nhiên, những tiến bộ mới trong chẩn đoán thú y đang giúp thu hẹp khoảng cách. Antech Diagnostics , một công ty thú y lớn của Mỹ, đã phát triển bộ xét nghiệm PCR tiên tiến có thể phát hiện DNA của T. cruzi ở nồng độ cực thấp, giúp phát hiện bệnh sớm hơn .
Tiến sĩ Ryan, hiện là bác sĩ thú y cao cấp của Antech, cho biết: “Chúng tôi có xét nghiệm PCR dành riêng cho chó và mèo. Nếu thú cưng có biểu hiện yếu ớt, lờ đờ, hoặc chủ nhân từng thấy bọ xít hút máu quanh nhà, bác sĩ thú y nên nghĩ đến khả năng bệnh Chagas”.
Theo ông, điều quan trọng nhất hiện nay là giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng . “Kiến thức không bao giờ là thừa”, Ryan nhấn mạnh. “Chúng tôi muốn bác sĩ, bác sĩ thú y và công chúng đều hiểu rõ để bảo vệ bản thân và thú cưng”.
Bệnh Chagas là ví dụ điển hình cho triết lý ” One Health” – cách tiếp cận coi sức khỏe con người, động vật và môi trường là một thể thống nhất. “Con người di chuyển, vật nuôi di chuyển, và cả động vật hoang dã cũng di chuyển”, Ryan nói. “Mỗi khi chúng ta hiểu rõ hơn về cách các mầm bệnh lây lan giữa các loài, chúng ta có thể cùng nhau phòng ngừa tốt hơn”.
Với sự mở rộng của loài bọ xít hút máu tại Hoa Kỳ, cùng khí hậu ấm lên và sự di chuyển của con người, bệnh Chagas không còn là vấn đề của riêng Mỹ Latinh. Nó đang trở thành một thách thức y tế toàn cầu , âm thầm nhưng đầy nguy hiểm.
Và có lẽ, điều đáng sợ nhất chính là sự im lặng của nó, khi căn bệnh này len lỏi vào những ngôi nhà, chuồng chó, và trái tim của những người không hề hay biết rằng họ đang mang trong mình một “quả bom sinh học” tiềm tàng.
