Nhìn lại năm 2025, giới khoa học toàn cầu đã chứng kiến một giai đoạn bùng nổ hiếm có, nơi những giới hạn tưởng chừng bất khả xâm phạm liên tiếp bị phá vỡ. Vào ngày 18 tháng 12 theo giờ địa phương, tạp chí Science đã công bố danh sách mười đột phá khoa học hàng đầu của năm, trải dài từ năng lượng tái tạo, y học chính xác, cổ nhân học, vật lý hạt cho tới trí tuệ nhân tạo.
Khi xâu chuỗi các sự kiện này trong một bức tranh tổng thể, có thể thấy rõ năm 2025 không chỉ ghi nhận các thành tựu đơn lẻ, mà còn đánh dấu sự dịch chuyển sâu sắc trong cách nhân loại kiến tạo tương lai.
Bước ngoặt lịch sử: Điện năng xanh lần đầu tiên vươn lên vị trí dẫn đầu
Một trong những khoảnh khắc mang tính lịch sử nhất của năm là việc năng lượng tái tạo lần đầu tiên vượt qua than đá để trở thành nguồn điện lớn nhất toàn cầu. Science đã trao danh hiệu “đột phá của năm 2025“ cho cột mốc này, nhấn mạnh vai trò trung tâm của Trung Quốc trong cuộc chuyển dịch năng lượng.
Nhờ các chính sách công nghiệp dài hạn, Trung Quốc hiện chi phối phần lớn chuỗi cung ứng toàn cầu, với khoảng 80 phần trăm pin mặt trời, 70 phần trăm tua bin gió và pin lithium được sản xuất tại quốc gia này. Quy mô sản xuất khổng lồ đã kéo chi phí điện gió và điện mặt trời xuống mức thấp nhất tại nhiều khu vực, tạo ra vòng xoáy tự củng cố giữa giảm giá, gia tăng nhu cầu và mở rộng đầu tư.
Không chỉ trong nước, công nghệ năng lượng sạch do Trung Quốc sản xuất còn lan tỏa ra toàn cầu, cung cấp nguồn điện giá rẻ và ổn định cho các quốc gia như Pakistan hay Nam Phi, góp phần thúc đẩy độc lập năng lượng tại nhiều nước đang phát triển.
Dù vậy, năm 2025 cũng cho thấy bức tranh chuyển đổi này chưa hoàn toàn trơn tru, khi các nhà máy nhiệt điện than vẫn được xây dựng để đảm bảo phụ tải đỉnh, các rào cản thương mại tiếp tục tồn tại và bài toán lưu trữ năng lượng dài hạn vẫn chưa có lời giải triệt để. Tuy nhiên, điều căn bản đã thay đổi là động lực của cuộc cách mạng năng lượng không còn chỉ đến từ trách nhiệm khí hậu, mà xuất phát từ yêu cầu kinh tế và an ninh năng lượng, tạo nền tảng vững chắc cho lộ trình giảm phát thải sâu trong tương lai.
Một kỷ nguyên mới trong điều trị bệnh hiếm gặp: Ca phẫu thuật chỉnh sửa gen cá nhân hóa thành công đầu tiên
Ở lĩnh vực y học, năm 2025 đi vào lịch sử với ca điều trị chỉnh sửa gen cá nhân hóa đầu tiên trên thế giới. Một bé trai tên KJ Muldoon, mắc rối loạn chuyển hóa amoniac di truyền do khiếm khuyết gen CSP1, đã trở thành bệnh nhân đầu tiên được điều trị bằng liệu pháp chỉnh sửa gen thiết kế riêng cho đột biến của mình.
Công cụ chỉnh sửa được đưa vào gan thông qua hạt nano lipid, giúp cải thiện rõ rệt khả năng dung nạp protein và kiểm soát nồng độ amoni trong máu chỉ sau vài tháng. Thành công này không chỉ đến từ công nghệ CRISPR, mà còn từ đổi mới trong quản lý, khi FDA Hoa Kỳ cho phép các liệu pháp tương tự được gộp chung trong một khuôn khổ thử nghiệm, mở ra con đường thực tế cho hàng ngàn bệnh hiếm trước đây gần như vô phương cứu chữa.
Chấm dứt khủng hoảng bệnh lậu kháng thuốc: Hai loại thuốc mới được phê duyệt để phát động cuộc phản công chống lại vi khuẩn kháng thuốc
Cùng trong lĩnh vực y sinh, cuộc chiến chống vi khuẩn kháng thuốc đã có bước ngoặt quan trọng khi hai loại thuốc mới điều trị bệnh lậu, gepotidacin và zoliflodacin, được FDA phê duyệt sau các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn ba.
Với cơ chế tác động mới lên quá trình sao chép DNA của vi khuẩn và dạng thuốc uống tiện lợi, hai loại thuốc này mang lại hy vọng kiểm soát một căn bệnh ảnh hưởng tới hơn 80 triệu người mỗi năm. Tuy vậy, giới khoa học cũng đồng thời cảnh báo rằng đây mới chỉ là một chiến thắng tạm thời trong cuộc đua dài hơi với sự tiến hóa không ngừng của vi khuẩn.
Một cơ chế mới cho quá trình đốt cháy năng lượng khối u: Sự hiến tặng ty thể thần kinh thúc đẩy quá trình di căn ung thư
Năm 2025 cũng mang đến những phát hiện làm thay đổi cách hiểu về ung thư. Một nghiên cứu công bố trên Nature cho thấy tế bào thần kinh có thể trực tiếp hiến tặng ty thể cho tế bào ung thư, giúp chúng tăng khả năng trao đổi chất và di căn.
Quan sát này được xác nhận qua nuôi cấy tế bào, mô hình chuột và mẫu khối u ở người, đồng thời cho thấy tỷ lệ tế bào ung thư nhận ty thể thần kinh tăng mạnh ở các ổ di căn phổi và não. Phát hiện này mở ra hướng tiếp cận mới trong điều trị, nhắm tới việc cắt đứt nguồn cung năng lượng bổ sung cho khối u.
Đài quan sát Vera Rubin mở ra cuộc cách mạng khảo sát bầu trời toàn thời gian
Trong khi đó, thiên văn học bước sang một kỷ nguyên mới với việc hoàn thành Đài quan sát Vera Rubin tại Chile. Kính viễn vọng này có nhiệm vụ quét toàn bộ bầu trời có thể quan sát được cứ ba ngày một lần trong suốt mười năm, tạo ra lượng dữ liệu khổng lồ vượt xa tổng dữ liệu thiên văn của toàn bộ lịch sử trước đó.
Với hệ thống chụp ảnh trường nhìn cực rộng và máy ảnh 3,2 tỷ điểm ảnh, Rubin không chỉ dân chủ hóa dữ liệu thiên văn mà còn hứa hẹn cách mạng hóa việc nghiên cứu vật chất tối, năng lượng tối và cấu trúc vũ trụ.
Một bí ẩn tồn tại cả thế kỷ trong ngành cổ nhân học đã được giải đáp: công nghệ ADN lần đầu tiên đã mô tả được diện mạo thực sự của người Denisovan
Ở lĩnh vực cổ nhân học, một bí ẩn kéo dài hơn một thế kỷ đã được giải đáp khi hộp sọ “người rồng“ phát hiện tại Cáp Nhĩ Tân được xác nhận thuộc về người Denisovan. Nhờ công nghệ ADN cổ đại và phân tích protein từ cao răng hóa thạch, các nhà khoa học lần đầu tiên tái dựng được diện mạo tương đối rõ nét của chủng người bí ẩn này, lấp đầy khoảng trống quan trọng trong cây tiến hóa của loài người.
Từ việc tạo ra văn bản đến việc khám phá tri thức: Các mô hình ngôn ngữ quy mô lớn đang định hình lại mô hình nghiên cứu khoa học
Song song đó, trí tuệ nhân tạo trong năm 2025 đã vượt qua vai trò công cụ, trở thành đối tác nghiên cứu thực thụ. Các mô hình ngôn ngữ quy mô lớn thể hiện khả năng suy luận, thiết kế thí nghiệm và hỗ trợ khám phá khoa học ở mức tương đương các nhà nghiên cứu trình độ cao, từ toán học lý thuyết đến hóa học và dược học. Dù vẫn còn tranh cãi, một kỷ nguyên hợp tác mới giữa con người và AI đã chính thức bắt đầu.
Lý thuyết đo lường mạng tinh thể dự đoán chính xác mômen từ của muon
Trong vật lý hạt, kết quả cuối cùng của thí nghiệm muon g-2 đã xác nhận dự đoán của Mô hình Chuẩn, đánh dấu chiến thắng của lý thuyết gauge mạng tinh thể và sức mạnh của siêu máy tính trong việc giải quyết các bài toán tương tác mạnh phức tạp.
Cấy ghép dị loại: Thận lợn và kỷ lục 9 tháng
Năm 2025, lĩnh vực cấy ghép dị loài (cấy ghép nội tạng động vật vào người) đã đạt được một bước đột phá mang tính bước ngoặt. Hai bệnh nhân được cấy ghép thận lợn đã được chỉnh sửa gen đã sống sót lâu dài trong gần chín tháng và một khoảng thời gian tương tự, phá vỡ kỷ lục trước đó là bốn tháng và tiến gần đến kỷ lục sống sót lâu nhất từng được thiết lập bởi thận tinh tinh vào năm 1964.
An ninh lương thực: Gen lúa chịu nhiệt QT12
Trong bối cảnh Trái Đất nóng lên, các nhà khoa học Trung Quốc đã tìm ra “lá chắn” cho cây lúa: gen QT12. Gen này giúp lúa không bị suy giảm năng suất và chất lượng ngay cả khi nhiệt độ ban đêm tăng cao. Đây là bước chuyển mình từ việc lai tạo giống thích nghi thụ động sang thiết kế chủ động để đối phó với biến đổi khí hậu.
Nhìn tổng thể, mười đột phá khoa học của năm 2025 cho thấy khoa học không còn chỉ là công cụ giải thích thế giới, mà đã trở thành lực lượng trực tiếp tái định hình nền văn minh. Từ năng lượng, y tế, lương thực đến vũ trụ, những bước tiến này đã đặt nền móng cho một tương lai nơi tri thức, công nghệ và nhu cầu sống còn của nhân loại gắn chặt với nhau hơn bao giờ hết.
