Nhiều người tại nhiều quốc gia từng trải qua khoảnh khắc đầy khó hiểu khi hào hứng bước lên xe hiến máu, xắn tay áo sẵn sàng đóng góp cho cộng đồng, nhưng chỉ vài phút sau đã bị bác sĩ nhẹ nhàng lắc đầu từ chối.
Lý do xuất hiện trên tờ khai sức khỏe chỉ vỏn vẹn hai chữ “cận thị nặng”. Không ít người tỏ ra bối rối, bởi cận thị đâu phải bệnh lây qua đường máu. Nhưng thực tế, việc từ chối ấy không liên quan đến chuyện lây nhiễm, mà xuất phát từ một vấn đề tinh vi hơn nhiều: đó là độ mỏng nguy hiểm của võng mạc ở những người cận thị nặng.
Về mặt y khoa, cận thị từ -6.00 diop trở lên được xếp vào nhóm “cận thị cao” hoặc “cận thị nặng”. Khi đó, nhãn cầu không còn hình cầu tự nhiên mà bị kéo dài ra như một quả bóng bay bị bơm quá căng.
Sự kéo giãn này làm toàn bộ cấu trúc bên trong mắt, đặc biệt là võng mạc, trở nên mỏng đi đáng kể. Võng mạc vốn là lớp màng nhạy sáng vô cùng quan trọng, nơi quyết định việc bạn nhìn rõ hay mờ. Một khi võng mạc bị tổn thương, khả năng phục hồi hầu như không có, và đây chính là lý do khiến bác sĩ đặc biệt thận trọng.
Hiến máu tuy chỉ lấy đi một lượng nhỏ, nhưng lại gây ra những biến động tức thời trong hệ tuần hoàn. Huyết áp có thể giảm nhẹ, thể tích máu giảm tạm thời, và đối với người khỏe mạnh, cơ thể sẽ tự điều chỉnh mà không gây ảnh hưởng gì.
Nhưng với người cận thị nặng – những người có võng mạc vốn đã mỏng và có nguy cơ tổn thương cao, sự thay đổi nhỏ này lại có thể trở thành “giọt nước tràn ly”. Tình trạng vi tuần hoàn bị ảnh hưởng, cộng với những dao động huyết động học dù rất nhỏ, đôi khi cũng đủ gây rách võng mạc hoặc thậm chí bong võng mạc trong những trường hợp cực kỳ hiếm. Nguy cơ thấp, nhưng hậu quả lại có thể dẫn đến mù lòa vĩnh viễn, vì thế các bác sĩ luôn chọn phương án an toàn tuyệt đối.
Nhiều người tin rằng thị lực của họ vẫn ổn vì mỗi năm đều kiểm tra và chưa từng có dấu hiệu bất thường. Tuy nhiên, bệnh lý võng mạc ở người cận thị nặng thường tiến triển âm thầm. Không ít trường hợp chỉ phát hiện tổn thương khi đã xuất hiện các dấu hiệu như ruồi bay, bóng đen che khuất tầm nhìn hay tia chớp lóe lên bất thường, vốn là triệu chứng của rách hoặc bong võng mạc. Thậm chí, nhiều người chỉ tình cờ biết mình có nguy cơ cao khi đi khám tiền phẫu trước khi mổ cận thị và được bác sĩ phát hiện các vùng thoái hóa đáy mắt.
Theo “Yêu cầu về kiểm tra sức khỏe đối với người hiến máu” do Ủy ban Y tế Quốc gia ban hành, những cá nhân đang mắc bệnh lý mắt tiến triển, đặc biệt là các vấn đề ảnh hưởng đến đáy mắt, không được khuyến khích hiến máu.
Tiêu chuẩn này áp dụng cho cả những người cận thị nặng có kèm tổn thương hoặc thoái hóa đáy mắt. Đây không phải quy định đặt ra vô cớ, mà được xây dựng từ hàng loạt dữ liệu lâm sàng và nghiên cứu dịch tễ học. Những thống kê này cho thấy người cận thị nặng có nguy cơ bong võng mạc cao hơn tới mười lần so với người bình thường, đặc biệt khi trục nhãn cầu dài trên 26 mm – một đặc điểm phổ biến ở những trường hợp cận nặng.
Ngoài ra, cận thị nặng hiếm khi đi một mình. Nó thường đi kèm nhiều biến đổi phức tạp khác như hóa lỏng dịch kính, thoái hóa điểm vàng hay teo màng mạch. Những tổn thương này không thể cảm nhận bằng cảm giác chủ quan mà phải được phát hiện qua chụp OCT, soi đáy mắt hoặc các thiết bị chuyên sâu khác. Vì thế, dù bạn cảm thấy mọi thứ vẫn “ổn”, đôi mắt có thể đã âm thầm chịu tổn thương mà chính bạn cũng không hay biết.
Sự thận trọng của bác sĩ không phải là sự phân biệt hay khắt khe, mà là trách nhiệm với chính người hiến máu. Hãy tưởng tượng bạn vừa hiến 300 ml máu, trên đường về bỗng choáng váng rồi rơi vào tình trạng đột ngột mất thị lực một phần vì bong võng mạc. Dù xác suất rất thấp, không ai dám đánh cược sức khỏe của bạn chỉ vì một quyết định vội vàng. Hiến máu là nghĩa cử cao đẹp, nhưng không đồng nghĩa ai cũng phù hợp để thực hiện.
Điều quan trọng hơn là việc không được hiến máu không có nghĩa bạn không thể đóng góp cho xã hội. Bạn hoàn toàn có thể tham gia các hoạt động cộng đồng khác, nâng cao kiến thức y tế, hỗ trợ truyền thông về hiến máu an toàn hoặc khuyến khích người thân và bạn bè đủ điều kiện tham gia. Mỗi người đều có một cách khác nhau để lan tỏa giá trị tốt đẹp.
Với những ai cận thị nặng, điều cần ưu tiên hàng đầu vẫn là sức khỏe đôi mắt. Việc khám mắt định kỳ tại các cơ sở y tế uy tín, bao gồm chụp OCT và kiểm tra đáy mắt, là vô cùng quan trọng. Không nên chủ quan hoặc tìm đến các phòng khám thiếu uy tín để “làm cho nhanh”. Y học ngày nay phát triển mạnh mẽ, nhiều vấn đề của mắt có thể được kiểm soát hiệu quả nếu phát hiện sớm và điều trị đúng cách. Nhưng để làm được điều đó, bản thân mỗi người phải thực sự coi trọng đôi mắt của mình.
Quy định từ chối người cận thị nặng hiến máu vì thế không phải là sự cấm đoán cứng nhắc, mà là quyết định dựa trên bằng chứng y khoa và mục tiêu bảo vệ sức khỏe người hiến. Trong chăm sóc sức khỏe, đặc biệt liên quan đến thị lực – thứ không thể thay thế, sự thận trọng luôn cần được đặt lên hàng đầu. Ai cũng có thể thay đổi thế giới theo cách riêng của mình, miễn là bắt đầu bằng việc bảo vệ chính bản thân trước.
