Thế giới đang chìm trong thông tin sai lệch, và mạng xã hội chính là cái vòi bơm thêm thông tin sai lệch mỗi ngày. Ai trong chúng ta cũng từng bị lừa bởi tin giả, mà có lẽ chẳng hề nhận ra. Thậm chí, có lẽ chính chúng ta cũng đã từng chia sẻ một số tin giả. Nhưng theo một nghiên cứu mới, người lớn từ 55 tuổi trở lên có xu hướng chia sẻ thông tin chính trị sai lệch cao hơn đáng kể.
Điều thú vị là, không phải vì người lớn tuổi không phân biệt được thật giả. Mà là vì họ thiên về đảng phái hơn.
Thiên kiến xác nhận là một yếu tố mạnh mẽ
Cuộc sống hiện đại khiến chúng ta bị tấn công bởi nhiều thông tin hơn mức não bộ được thiết kế để xử lý. Để đối phó, tâm trí chúng ta sử dụng những lối tắt – những phương pháp tư duy giúp chúng ta hiểu được thông tin nhiễu loạn. Thiên kiến xác nhận là một trong những loại phổ biến nhất. Chúng ta có xu hướng tìm kiếm và ưu tiên những thông tin xác nhận điều mà chúng ta đã tin tưởng, đồng thời bác bỏ những sự thật thách thức niềm tin đó.
Việc ưu tiên thông tin phù hợp với niềm tin hiện có cho phép chúng ta đưa ra quyết định nhanh hơn. Điều này hợp lý theo quan điểm tiến hóa; nó cũng giải thích tại sao tính đảng phái lại khó thoát khỏi.
Tuổi tác thường làm trầm trọng thêm thiên kiến xác nhận, như một số nghiên cứu đã chỉ ra. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng người cao tuổi có xu hướng chia sẻ nhiều thông tin sai lệch hơn. Có thể dễ dàng quy điều này cho việc thiếu quen thuộc với công nghệ hoặc suy giảm nhận thức, nhưng thiên kiến xác nhận có nhiều khả năng là nguyên nhân hơn.
Năm 2022, Van Boven và đồng tác giả Ramos, lúc đó đang là nghiên cứu sinh tiến sĩ thỉnh giảng tại Trường Quản trị Công và Kinh doanh Brazil (FGV-EBAPE) ở Rio de Janeiro, đã quyết định tìm hiểu sâu hơn.
Vào thời điểm đó, những cơn bão thông tin sai lệch đã lan rộng khắp cả hai quốc gia xung quanh cuộc bầu cử giữa nhiệm kỳ sắp tới ở Hoa Kỳ và cuộc bầu cử vòng hai gây tranh cãi giữa hai ứng cử viên tổng thống Lula da Silva và Jair Bolsonaro ở Brazil.
Các nhà nghiên cứu đã tuyển dụng 700 người tham gia ở Brazil và 1.700 người ở Hoa Kỳ, trong độ tuổi từ 18 đến 80.
Những người tham gia đã xem các tiêu đề tin tức liên quan đến các sự kiện chính trị ở quốc gia của họ. Một số người mô tả hệ tư tưởng của Đảng Cộng hòa hoặc bảo thủ theo hướng tích cực. Những người khác lại ủng hộ hệ tư tưởng của Đảng Dân chủ hoặc tự do. Những người tham gia không hề biết rằng một số thông tin đã bị các trang web kiểm tra thông tin đánh dấu là sai sự thật.
Ví dụ, một thông báo sai lệch, ủng hộ Đảng Cộng hòa lan truyền rộng rãi ở Hoa Kỳ có nội dung:
“Giáo hoàng Frances gây chấn động thế giới và ủng hộ Donald Trump làm Tổng thống.”
Một kiểu giật tít sai lệch khác, ủng hộ chủ nghĩa tự do lan truyền rộng rãi ở Brazil có nội dung:
“Bolsonaro muốn cắt giảm 25% lương công chức.”
Những người tham gia được hỏi: “Khả năng bạn chia sẻ tin tức này trên mạng xã hội của mình là bao nhiêu?” Trong một thí nghiệm tiếp theo, những người tham gia cũng được hỏi liệu tuyên bố này, theo hiểu biết tốt nhất của họ, là đúng hay sai.
Các nhà nghiên cứu cũng đánh giá hệ tư tưởng chính trị và khả năng “vượt qua trực giác và tư duy phân tích” của người trả lời.
Người lớn tuổi nhìn chung cũng có khả năng tư duy phân tích và phân biệt tin giả với tin thật. Tuy nhiên, nhóm người từ 55 tuổi trở lên lại thiên vị đảng phái hơn nhiều. Sự thiên vị này, được ghi nhận ở cả người Brazil và người Mỹ, đồng nghĩa với việc người lớn tuổi ít có khả năng phát hiện ra tin giả trong hệ tư tưởng của họ, và dễ dàng phát hiện ra nó trong các hệ tư tưởng khác.
Van Boven cho biết: “Họ có các tiêu chuẩn đánh giá bằng chứng khác nhau tùy thuộc vào việc nó có phản ánh đúng quan điểm của họ hay không“.
Chúng ta phải làm gì với những nguồn thông tin sai lệch?
Hầu hết mọi người đều có những thành kiến, ở một mức độ nào đó. Chúng ta cũng biết rõ rằng mạng xã hội có thể làm trầm trọng thêm những thành kiến đó và tạo ra các “buồng phản âm” nơi tinh thần đảng phái trở nên cực đoan. Hầu hết các nghiên cứu đều khuyến nghị mọi người nên cố gắng tránh điều này.
“Nghiên cứu của chúng tôi cho thấy việc khuyến khích mọi người hành xử theo cách ít thiên vị chính trị hơn khi giao tiếp trên mạng xã hội cũng quan trọng không kém”, Van Boven nói.
Van Boven khuyến nghị mọi người nên nhìn nhận một cách trung thực và sâu sắc về những gì mình chia sẻ và cố gắng đánh giá những thành kiến của chính mình. Ông cũng lập luận rằng không nên tỏ ra thiếu thân thiện với những người mà bạn bất đồng quan điểm chính trị.
Nghiên cứu đã được công bố trên ApaPsycNet.
