Phát hiện này được công bố trên Tạp chí Cổ sinh vật học Brasileira bởi nhóm nghiên cứu do Tiến sĩ Caio César Rangel dẫn đầu. Họ xác định rằng chiếc răng, được tìm thấy trong hệ tầng Tremembé ở miền đông nam Brazil, thuộc về một loài thú có túi ăn thịt đã tuyệt chủng thuộc nhóm sparassodont – những kẻ săn mồi cổ đại từng giữ vị trí đỉnh cao trong chuỗi thức ăn ở Nam Mỹ hàng chục triệu năm trước.
Theo nhóm nghiên cứu, “phát hiện này làm phong phú thêm hiểu biết của chúng ta về các loài động vật có vú trong hệ tầng Tremembé, đồng thời cung cấp bằng chứng quý giá về giai đoạn cuối kỷ Paleogen ở vùng nhiệt đới Nam Mỹ”.
Dấu vết của quái thú đầm lầy
Chiếc răng hóa thạch có niên đại khoảng 29-21 triệu năm, tương ứng với cuối kỷ Oligocen, thời kỳ Trái Đất đang trải qua biến động khí hậu lớn. Khi nhiệt độ toàn cầu giảm mạnh, môi trường sống của nhiều loài thay đổi, buộc chúng phải tiến hóa để thích nghi hoặc biến mất.
Ở Nam Mỹ, sự thay đổi này thúc đẩy sự trỗi dậy của các nhánh thú có túi ăn thịt như sparassodonts , vốn đảm nhiệm vai trò của chó, mèo hay gấu ở những nơi khác trên thế giới.
Mẫu vật mới này mang mã số MHNT.VT.2075 được xác định thuộc họ Proborhyaenidae , một nhánh thú có túi ăn thịt cỡ lớn và đáng sợ bậc nhất trong kỷ Cenozoic. Răng nanh của nó dài 5,73 cm, có rãnh sâu chạy dọc theo mặt trong và dấu hiệu mòn ở đầu răng, cho thấy loài này thường xuyên sử dụng răng để cắn xé con mồi.
Hình thái học của chiếc răng, đặc biệt là sự nhô ra đặc trưng ở phần thân tương đồng với những loài săn mồi khổng lồ như Proborhyaena gigantea , loài có kích thước tương đương sư tử ngày nay.
Điều đặc biệt là đây là hóa thạch proborhyaenid đầu tiên được phát hiện ở lưu vực Taubaté, một khu vực đầm lầy cổ đại của Brazil, xa hơn nhiều so với những phát hiện trước đó ở Bolivia hay Argentina. Phát hiện này cho thấy phạm vi phân bố của nhóm thú có túi ăn thịt khổng lồ này rộng lớn hơn đáng kể so với suy nghĩ trước đây.
Thylacosmilus.
Với người hiện đại, thật khó hình dung rằng hàng triệu năm trước, Nam Mỹ từng có những sinh vật mang răng nanh dài như dao găm, nhưng lại… có túi như kangaroo. Các nhà khoa học gọi chúng là thú có túi răng kiếm – một “thí nghiệm tiến hóa” đặc biệt của tự nhiên.
Mặc dù không có quan hệ trực tiếp với sư tử hay hổ, nhưng chúng vẫn phát triển răng nanh dài và cấu trúc hàm cực khỏe để săn mồi, minh chứng cho hiện tượng tiến hóa hội tụ, khi các loài khác nhau tiến hóa đặc điểm tương tự vì cùng lối sống.
Tiến sĩ Rangel cho biết: ” Sparassodonta là một nhánh động vật có túi đặc hữu của Nam Mỹ, từng là nhóm săn mồi chính trên cạn trong thời kỳ Tân sinh”. Việc phát hiện hóa thạch này khẳng định rằng họ Proborhyaenidae đã mở rộng phạm vi sinh sống về phía đông nhiều hơn so với giả định trước đó.
Chiếc răng ở Tremembé còn hé lộ mối liên hệ tiến hóa giữa nhóm này với loài Thylacosmilus atrox – một trong những sinh vật nổi tiếng nhất của Nam Mỹ cổ đại, thường được gọi là “mèo răng kiếm có túi”.
Dù có nhiều điểm tương đồng, chiếc răng MHNT.VT.2075 vẫn thiếu vài đặc trưng giải phẫu của Thylacosmilus , chẳng hạn phần chân răng khép kín. Phân tích phát sinh loài cho thấy nó nằm trong họ Proborhyaenidae nhưng tách biệt khỏi dòng dõi dẫn đến loài răng kiếm kinh điển sau này.
Mảnh ghép quan trọng trong hệ sinh thái cổ đại
Hệ tầng Tremembé, nơi phát hiện chiếc răng là một trong số ít địa tầng tại Brazil còn lưu giữ hóa thạch động vật có vú từ cuối kỷ Oligocen. Khu vực này từng là một vùng đầm lầy mênh mông, nơi sinh sống của vô số sinh vật cổ đại: dơi, tatu, cá sấu khổng lồ, động vật gặm nhấm và cả những loài thú móng guốc kỳ dị đã tuyệt chủng. Việc phát hiện thêm một loài thú có túi ăn thịt lớn giúp tái hiện rõ hơn bức tranh sinh thái cổ xưa nơi đây.
Sự tồn tại của một kẻ săn mồi đỉnh cao như MHNT.VT.2075 ngụ ý rằng khu vực này từng có đủ các loài ăn cỏ lớn để duy trì chuỗi thức ăn. Thật vậy, các nghiên cứu tại hệ tầng Tremembé đã tìm thấy dấu tích của những sinh vật ăn cỏ kỳ dị như astrapotheres – trông giống heo vòi, litoptern – tương tự ngựa, hay notoungulates – những loài có thân bọc giáp. Giữa khung cảnh đầm lầy rậm rạp, “quái thú răng kiếm” này có lẽ đã phục kích và tung ra cú cắn chí mạng với bộ răng nanh khổng lồ của mình.
Kết thúc của một nhánh tiến hóa
Tuy từng là bá chủ đầm lầy Nam Mỹ, các loài sparassodont cuối cùng cũng biến mất khi khí hậu trở nên lạnh hơn và châu lục này vẫn cô lập với phần còn lại của thế giới. Không giống như kangaroo hay opossum, những họ hàng xa còn sống đến ngày nay, nhánh thú ăn thịt có túi này không để lại hậu duệ nào. Toàn bộ dòng dõi của chúng kết thúc trong im lặng hàng triệu năm trước.
Dẫu vậy, chiếc răng nhỏ bé ấy vẫn còn, nằm lại giữa lớp đá trầm tích, như lời chứng nhân duy nhất của một “kỷ nguyên đầm lầy” đã mất. Mỗi dấu rãnh, mỗi vết mòn trên chiếc răng đều kể lại câu chuyện về một thế giới khác – nơi thiên nhiên từng thử nghiệm vô số hình thái tiến hóa, tạo nên những sinh vật kỳ lạ, đáng sợ nhưng cũng đầy cuốn hút.
Hơn 20 triệu năm sau, nhờ phát hiện này, “quái thú đầm lầy” của Brazil lại một lần nữa được gọi tên, trở về từ cát bụi để kể lại chương sử đã bị quên lãng trong lịch sử tiến hóa của sự sống trên Trái Đất.
